31 Mart 2010 Çarşamba

ايزمير خاطيره لري





ايزمير خاطيره لري


ايکي گون سونرا هئلسينکييه گئديب اورادان ايستانبولا و اوردان دا ايزميره اوچاجام. اوغلوم آلپري ياتيرماق اوچون گئجه لر موغام زومزومه ائديرم. اشيالاريمي چانتاما ييغميشديم و آلپرين ياتماسي اوچون«باياتي-تورک» موغاميني اوخويوردوم ايچين-ايچين. گئجه نين گئج ساعاتلار اولدوغونو اونوتموشدوم. قاپي نين زيلي چالدي. آچديغيمدا قونشوموز ياشلي قاديني گؤردوم. اوزونده دادلي بير گولوجوک وار ايدي. منه «باغيشلايين راحاتسيز ائديرم. سانکي عيبادت ائديرسينيز. يعني سسينيز عيبادت سسيني آنيمساتير منه. تانريني هر زامان آنماق چوخ گؤزلدير، آنجاق سسينيز قويمور ياتاق.» دئدي. بو ياشلي گؤزل خانيمدان عذر ايسته ديم و گئجه نين بو قدر گئج واختي اولدوغونو اونوتدوغومو سؤيله ديم. اوغلوملا قوجاقلاشيب ياتديق.

آلپر

اوچ آيدان سونرا اوچ ياشي دولاجاق اولان آلپريم تورکييه ده اولماميش، آنجاق تورک بايراغيني و تورکييه ني گيزملي شکيلده بيلير.

آلپر

ائويمده تورک بايراغينا اولان سئوگيمين فرقينده دير. بير نئچه کره «آتا، چوخ اوزاغا گئتمه! هارا گئتسن تئز قاييت گل!» دئدي. بو اوزاق ديياردا حياتيما آنلام وئرن ايکي ائتکن وار: اوغلوم و اولکوم (ایده آلیم). بو ايکيسي حياتيمين بوشلوغونو دولدورور. اوغلوما بول بول اؤز تورکچه ميزده و تورکييه تورکچه سينده شعر اوخويورام. دوشونورم کي، بيلينجالتينا اولوسال کيمليگيميزي و دَيَرلريميزي دولدورا بيلسَم، گله جکده آسيميله اولماسيني انگلله ميش اولا بيلرم.

مارت آيي نين 16-دا هئلسينکي هاوا ليمانيندايام. تورک هاوا يوللارينا عآيد بير اوچاغا مينيريک. اوچاغين آرخا طرفلري بوشدور. يانيمدا آتا بالا ايکي ايران وطنداشي اوتورموش. يان طرفده ايسه بير گؤزل قيز تکباشينا اوتورموش بير کيتاب اوخويور. ايران وطنداشلاري ايله فارسجا دانيشيريق دَييشيک قونولاردا. بيزدن اؤنده بکله مه اوداسيندا تانيشديغيميز ايکي تورکييه وطنداشي اوتورموشلار. اوخودوقلاري قزئتلري بيتيرديکدن سونرا منه وئرمه لريني ريجا ائديرم. يانيمداکي ايران وطنداشلاري اونلارلا تورکچه قونوشماما شاشيرميشلار سانکي. ندنسه مندن هورکرجه سينه کئچيب آرخادا اوچاغين بوش يئرلرينده ياتديلار. آرتيق يان طرفده اوتوران گؤزل قيزي راحاتجا گؤره بيليرم. هردن دؤنوب باخيرام و گئرچکدن اينانيلماز گؤزلليک قارشيسيندا حئيرت ائديرم. قيزين صيفتيندن سانکي ايشيق پارلاييردي. قيوريم ساري ساچلاريني آراسيرا اللري ايله قولاغي نين آردينا ائديب اوخوماسينا داوام ائديردي. تورک اولدوغونو دوشونموردوم. آنجاق ندنسه، تورکچه «خانيم افندي رومان مي اوکويورسونوز؟» دئيه سوردوم. اؤيله سينه آتديم. گنج گؤزل قيز کيتابدا بير يئره، اوخودوغو يئره ايشاره قويوب و چوخ آغير بير شکيلده باشيني قالديريب گؤزلريني منه زيللرجه سينه پوزوق تورکچه سي ايله و سانکي سؤزلري بئينينده بولماقدا زورلوق چکرجه سينه «اوَت افنديم، رومان اوکويوروم. بير شيلي يازارين روماني.» دئدي. سؤزلري بير آز فاضلا آرا ايله تلففوظ ائتديگي اوچون گؤزلري منيم صيفتيمه آسيلي قاليردي سانکي. خانيمين تورکچه بيلمه سينه سئوينديم و دوشوندوم کي، هر حالدا اوزون زامان باتيدا ياشايان بير تورکييه ليدير. «ايسترسينيز، ساکينجاسي يوکسا، ياکين اوتوروپ بير آز کونوشاليم دئديم.

«چوک ايي اولور. سيز بويورون گئلين بورايا.» دئدي.

کئچيب بو گؤزل قيزين يانيندا اوتوردوم. اوچاغين گونشليگيندن گونش ايشينلاري صيفتي نين گؤزلليکلريني بعضن داها دا گيزملي ائديردي.

اوخودوغو رومانا باخيرام. اينگيليزجه دير. «تورکچه ده رومان اوکور موسونوز؟» سورورام. (آراميزدا تورکچه کئچن قونوشمالاري من اؤز تورکچه ميزده يازيرام.)

منيم تورکچم ايي دئييل افنديم.

تورک دئیيل ميسينيز؟

(گولومسيه رک) تام اولاراق تورک دئیيلم، آنجاق کنديمي تورک ساييرام.

نئجه يعني؟ آنلاماديم.

منيم آنام بيلاروس يهوديسي، آتام آمئريکان يهوديسيدير. کنديم ده آمئريکان دوغوملويام، آمئريکان وطنداشييام.

بير آز شاشيريرام. چونکو آتا آنا طرفيندن يهودي اولان بو خانيم اؤزونو ندن تورک سايماليدير؟ سانکي گؤزل خانيم دا منيم شاشقينليغيمي آنلارجاسينا گولومسه يير. سورورام: ياخشي، سيز ندن اؤزونوزو تورک ساييرسينيز؟

بونون تاريخسل بير ندني وار. تورکلره تاريخسل بير ميننتدارليق دويقوسونون بيزيم عايله ميزين ويجدانيندا يئر ائتمه سي سؤز قونوسودور.

بير آز داها آچيقلايين لوطفا!

افنديم، بيز، يعني بيزيم چوخ اسکي دده لريميز، آنالاريميز ايسپانييادا ياشارميشلار. اورادا يهوديلره قارشي سرتجه بير سالديري باشلايير...

(سؤزونون آراسينا گيريرم) ... و سيزين دده لرينيز عوثمانلي تورک دؤولتينه سيغينيرلار.

اوَت افنديم، بو قونودا غاليبا سيزين ده بيلگينيز وار.

وار اوَت، بو قونودا بعضي بيلگيلريم وار.

ايشته بو اوزدن ده تورکلره بيزيم سويوموزدا اؤزل بير سيمپاتي وار.

چوخ ايلگينچ، تورکچه ني بو سيمپاتي اوزوندنمي اؤيرندينيز؟

منيم تورکچم ايي دئييل، آنجاق تورکچه ني اؤيرنمه مين ندني، يالنيزجا بو دئييل. بو آرادا سيز تورکييه ليميسينيز؟

يوخ، من ايران وطنداشييام. ايراندا دا تورک وار.

(باشيني بولاياراق) اوَت بيليرم. ايراندا 25 ميليوندان آرتیق تورک وار، آنجاق سانيرام سيزين هئچ بير حقوقونوز يوخ اوردا.

حاقليسينيز، اورادا بيزيم ديليميز و کيمليگيميز باسقي آلتيندا.

سيزين باغيمسيز آذربايجانلا کولتورل ايليشکينيز وارمي؟

اوَت وار، منيم بيرئي اولاراق داها گئنيش ايليشکيلريم وار.

چوخ ايي، سيز خان شوشنوسکيني دينله دينيزمي هئچ؟

(بو دفعه گئرچکدن شاشيريرام) دينله ديم، هم ده چوخ. اونون اوخودوغو بوتون موغاملاري و ماهنيلاري ازبر بيليرم. سيز هاردان تانيييرسينيز؟

من «youtube» دان دينله ديم.

سيز آمئريکان وطنداشيسينيز. سيزين خان شوشنوسکيني دينله منيز منيم اوچون سورپريز اولدو. بؤيله بير شئي بکله ميرديم.

من هئلسينکيده اسکي تورکچه اوزرينه دوکتورا ياپيرام. بو اوزدن ده تورک لهجه لري و تورک کولتورلري اوزرينه چوخ چاليشيرام.

(سئوينجيمدن نه دئيه جگيمي بيلميرم) آفرين! او زامان بيزيم قونوشاجاغيميز گئنيش قونولار وار سفريميز بويونجا.

سيز ده بو قونولارلا ايلگيلنميشسينيزمي؟

بير آز ايلگيلنميشم.

خانيم بعضي فيکيرلري تورکچه آنلاتماقدا زورلانيردي. بو اوزدن ده بعضن اينگيليزجه سؤزلردن يارديم آليردي. همن تورکچه سيني من سؤيله ديگيمده تشککور ائديردي. من ده اونا فيکيرلريمي آنلادارکن، آنلاياماديقلاريني فينجه آچيقلاييرديم. سؤز سؤزو گتيريردي و دَييشيک قونولاردا صؤحبت ائديرديک. بير آز قونوشدوقدان سونرا داها چوخ سورو سورماغا باشلاميشدي. خانيمين علويليک اوزَرينه آراشديرمالاري اولموش. قازاقيستان تورکچه سيني ده تورکييه تورکچه سي قدر بيليردي. روسچاسي ايسه، چوخ يوکسک دوزئيده ايدي. آنلاتديغينا گؤره ايستانبولدا سادجه بير ايل ياشاميشدير. قونوشماميزين اورتاسيندا «ايراندا يهوديلره قارشي آشيري تبليغات وار. بو قونودا سيزين فيکرينيز ندير؟» دئيه سوردو.

من حقوقن ايران وطنداشي اولسام دا او اورتامداکي بيلگيلري قبول ائتميرم. يهودي قونوسوندا من عوثمانلي کيمي دوشونورم. بعضيلري بؤيله دوشونورلر کي، عوثمانلي نين او زامان يهوديلره صاحيب چيخماسي نين آرخاسيندا پوليتيک بير چيخار وارميش. يعني عوثمانلي خريستيان دونياسي ايله قارشي قارشييا ايدي و دوشمني نين دوشمنيني دوست سايميش. آنجاق بو، چوخ بسيط ياناشمادير و تورک ميلتي نين تاريخي کاراکتئريني تانيماماقدان قايناقلانير. ايران وطنداشي اولسام دا بو قونودا تاريخي گؤرَوليليک آچيسيندان اؤزومو عوثمانلي دونياگؤروشونون منسوبو بيليرم. دوشونورم کي، عوثمانلي نين يهوديلره قارشي سرگيله ديگي توتوم بو گون ده تورک ميلتي نين گؤروشونو سرگيله مکده دير. اصلینده تورک ميلتي نين ايراده سي اورتا دوغودان چکيلديگي آندان بري اورالاردا قان دورماق بيلمير. عربلر او زامان، یعنی بیرینجی دونیا ساواشیندا بيزه ايهانت ائتديلر. بيزيم اوردونو آرخادان ووردولار. اينگيليزلره، ايتاليانلارا قاتيليب تورک اوردوسونو آرخادان ووردولار. عربلر بو آچيدان منه گؤره سوچلودورلار. عوثمانلي تورک عدالتي، سادجه يهوديلره نصيب اولماميشدير. من گئرچکدن ده درين درين دوشونورم کي، ندن 600 ايلليک عوثمانلي يؤنتيمينده اصلا ائتنيک ساواشلار اولمادي. بيليرسينيز کي، عوثمانلييا ائتنيک قارشيدورمالاري و آشيري ميللييتچيليگي باتي ذئهنييتي سوخدو. آيريجا، بير بيرئي اولاراق منيم يهوديلره بؤيوک سايقيم وار. اونلار ياخلاشيق 2500 ايل داغينيق ياشاسالار دا ديللريني اونوتماديلار. اؤزلليکله دونيانين ان زنگين موسيقيلريندن بيري ده يهوديلره عآيد. من بعضي عيبرانيجه موسيقي دينله ديم، مودئرن يهودي موسيقيسي کلاسسيک موسيقي قدر زنگين دئييل منجه. يهوديلرين تاريخ بويونجا ياشاديقلاري آجيلار اوزون زامان ايچينده موسيقييه يوکلنميش. چوخ ائتکيله یيجي موسيقينيز وار. اؤزلليکله اولوسال کيمليگين قورونماسيندا يهوديلرين گؤسترديگي تيتيزليک چوخ ديقت و تقديره لايقدير. دوشونورم کي، يهوديلره قارشي اولوشدورولان تبليغات اونلارين بيليمسل اؤيره نيلمه سينه انگل اولور. اويسا يهودي ميلتي آجي کئچميشي ايله تاريخده بؤيوک کيمليک و ديره نيش موجاديله سي وئرميش اندر ميلتلردن بيريدير. آشيري يهودي ميللييتچيليگي بير يانا دورسون، آنجاق گئرچکدن يهودي ميلتي نين تاريخيندن اؤيره نيله جک چوخ شئيلر وار. يهوديلرين دؤولتچيليک طرزي اورتا دوغودا بير چوخ ميلتلري ائتکيله ميشدير. اؤرنه یين تؤوراتدا دا آدي کئچر هخامنشي ايمپئراتورلوغونون قوروجوسو کوروشون و داريوشون. اونلارين گئنلده باش مصلحتچيلري او زامان يهودي بيلگينلري اولموش. بيليرسينيزمي؟ يهودي تورک دوستلوغو و يا تورک دؤولتلري نين باسقي آلتيندا اولان يهوديلره صاحيب چيخماسي، سادجه عوثمانلييا اؤزگو بير اولاي دئييلدير. خزر تورک ايمپئراتورلوغو دا يهوديلرله چوخ ياخشي داورانميشدير. يعني تاريخده يهودي تورک دوستلوغونون اؤرنکلريني گؤرمک مومکوندور. حتّی يهوديلرين چاغداش آراشديرماچيلاريندان بيري «آرتور کوستلئر» «خزرلر» آدلي کيتابيندا يهوديلرين قانيندا تورک قاني وار دئيه يازار. اصلینده خزرلرله يهوديلر آراسيندا گئرچکدن هر يؤنلو ايليشکي اولموشدور. تورک ميلتي نين سيزين دده لرينيزه بو قدر سايقيلي داورانماسيني سيزلرين بيلمه نيز و تاريخي ياشامينيزي تورک ميلتينه بورجلو بيلمه نيز چوخ اؤنمليدير. دوشونورم کي، بيزلر ده تورک ميلتي اولاراق بو تاريخي حاديثه لري اونوتماماليييق. حتّی هم ايسرائيلده، هم ده تورک دؤولتلرينده بو قونو درسليک تاريخ کيتابلاريندا تدريس ائديلمه لي کي، گونوموزده ايکي ميلت آراسينداکي دوستلوق باغلاري داها دا پکيشسين. بيلمه ينلر ده بيلميش اولسونلار. چونکو بو بيلگي هم اولوسلاريميز آراسينداکي دوستلوق باغلاريني پکيشديرر، هم ده بؤلگه و دونيا باريشينا اولوملو قاتقيدا بولونار.

من دانيشديقجا خانيم چوخ ديقتله دينله ييردي و «موسيقيميز حاققيندا گؤروشلرينيز چوخ ايلگينج دئدي. بو آرادا من چانتامدان بير رومانيمي و بير ده مقاله لر توپلوسو کيتابيمي چيخاريب خانيم قيزا هدييه ائديب و «بونلار منيم کيتابلاريم، آنجاق آذريجه يازميشام. بلکه اوخوماقدا بير آز زورلوق چکه بيلرسينيز. چونکو «خ» حرفي تورکييه آغزيندا يوخدور.» دئديم.

خانيم «چوخ تشککور ائديرم. بونلار منيم اوچون بؤيوک هدييه. «خ» حرفي عيبرانيجه ده وار. من آذريجه ني چوخ راحات اوخويورام.» دئدي.

او زامان اوخوماقدا بير سورونونوز اولماياجاق. بو آرادا سيزين آدينيزي سورا بيلرممي؟

اوت، سورا بيليرسينيز. آديم ناتانيا´دير.

منيم ده آديم گونتاي، اورادا کيتابلارين اوزرينده يازيلميش. ناتانيا خانيم، سيز هارا گئديرسينيز؟ من قازاقيستانا گئديرم. ايستانبولدا اوچاق دَييشديرجم.

اورايا دا آراشديرما اوچونمو گئديرسينيز؟

يوخ، نيشانليم قازاقدير. نيشانليمين يانينا گئديرم.

نيشانلينيز چوخ شانسلي بيري اولمالي کي، سيزين کيمي بو قدر گؤزل و بيلگيلي بيري ايله راستلانميش.

تشککور ائديرم. نيشانليم تورکييه تورکچه سي نين اوزمانيدير. او، تورکييه ده يوکسک ليسانس ياپميش، آيريجا تورکچو بيريدير. فئدئرال تورکيستان جومهورييتي نين قورولماسيندان يانادير. تک اولکوسو فئدئرال تورکيستان.

چوخ ياخشي فيکيردير. فئدئرال تورکيستان جومهورييتي فيکريني ايلک کز سانيرام موصطافا چوکاي اورتايا آتدي. موصطافا چوکاي، ستالين سووئتيندن او زامان باتييا قاچماغي باشارميشدي. فرانسادا «ياش تورکيستان» آديندا درگي ياييملادي. «ياش» اؤزبک تورکچه سينده «گنج» دئمکدير. ايلک کز داها جيدي بيچيمده چوکاي بو گؤروشو اورتايا آتدي. چوکايدان اؤنجه سولطان قالييئو ده بو هاقدا دوشونموشدو، آنجاق چوکاي تورکيستان سورونونون چؤزومو اوچون سوموت سياسي بيچيم سونموشدور. نيشانلينيزلا تانيش اولماغي چوخ ايسترديم. چونکو تورکيستانين ائنئرژي قايناغي نين سؤمورولمه سيني دوردورماق اوچون بؤيوک بيرليک گرکمکده دير. منجه فئدئرال تورکيستان بير تک قورتولوش و گوجلنمه يولو اولا بيلر. اؤزلليکله فئدئرال تورکيستان گوجلو بير تورک کيمليگي نين مدني، سياسي، ايقتيصادي و تاريخي پلاندا اورتايا چيخيشينا زمين ساغلار. تورکيستان تورکچه لري نين ايچ-ايچه گيرمه سي ايراندا ياشايان تورکلرين ده يازقيسيني دريندن ائتکيلر. بؤيله بير اولاي گئرچکلشرسه، آذربايجان تورکييه فئدئراسيونونون دا اؤنو آچيلار. مرکزي آسييادا و اورتا دوغودا بير تورک گوجو هر آلاندا اورتايا چيخارسا، اورتا دوغودا عدالتلي باريش اوچون ده اوموتلار آرتار. مودئرن بير سلجوقلو ياپيسي بؤلگه و دونيا اوچون چوخ يارارلي اولا بيلر. تورکيستان جومهورييتلري بو دورومويلا چين و روسييا باسقيسيندان قورتولا بيلميه جک. فئدئرال تورکيستان بيرليگي دوغو تورکيستاندا قورتولوش ساواشي وئرن اويقورلار اوچون ده اسين قايناغينا دؤنوشر. تورکيستاندا بؤيله بير ايدئاللا ياشايان تورک گنجلري نين اولماسي چوخ سئوينديريجيدير. من هله ليک وطنداشليق آلماميشام. آنجاق آلار آلماز بير تورکيستان گزيسينه چيخاجام. تورکيستاندا بو دوشونجه ني پايلاشانلارلا بولوشوب گؤروشمک ايسته ييرم. بؤيله بير ايدئالين ساواشچيسي اولماق ايسترم دوغروسو. چونکو ايراندا ياشايان تورکلرين يازقيسي دونيا تورکلوگونون يازقيسي نين ديشيندا دئييل. بعضن بوتونون قورتولوشو ايستر-ايسته مز پارچانين بوتونه بيرله شيب قورتولماسينا اولاناق ساغلاميش اولور. بؤيوک قورتولوش دوشونجه لريني بير کاچ کيشي اورتايا قويار. داها سونرا زامان ايچينده بو دوشونجه توپلوم طرفيندن اؤزومسَنَر. تورکيستاندا بو ايشين مدني و ديلسَل يؤنونو اولوشدوراجاق يازين (ادبیات) لازيم. سيزين نيشانلينيز بو بؤيوک ايدئالين يولوندا ايسه، نه موتلو سيزه. بو، سيزين ده ياشامينيزي ائتکيلر. چونکو سئوگي نين بؤيوک اولکولرله ايلينتيسي (تماسسی) اولمازسا، توکه نَر و سؤنر. عاييله موتلولوغونون تملينده بؤيله اولکولرين دورماسي بير شانسيدير. قيسا عؤمروموزو بؤيوک موتلولوقلارلا دولدورماق دئمکدير. سئوگي بير اورَتيم (تولید) اولاييدير. اورَتيلمزسه، توکوتيلر و سؤنر. بو اوزدن ده بؤيوک اولکولر سئوگي نين هر آن اورتيمي اوچون اولاناق ساغلار. امينم کي، بؤيله بير اولکويه ويجدانيني، کؤنلونو وئرميش اولان نيشانلينيز سيزي ده بو اولکونون آيدينليغيندا سئوميشدير، نه موتلو سيزه. ياشام چوخ قيسادير. يالنيز بؤيوک دوشلر و ديلکلر بو قيسا ياشامي سونراسيزليقلا (ابدييتله) ايچ-ايچه ائده بيلير.

چوخ ساغ اولون. منجه، منيم ده نيشانليم سيزينله صؤحبتدن داها چوخ موتلو اولور. يعني ايراندان بير تورکون تورکيستان قونوسوندا بو قدر بيلگييه صاحيب اولماسي گئرچکدن ده چوخ سئوينديريجي. سيزينله عئيني بيلگيلري پايلاشماسا دا عئيني باخيش آچيسيندان دونيايا باخيرسينيز. من تورک ديليني چوخ سئويرم. اؤز آنا ديليم قدر سئويرم. اليمه دوشن هر فورصتده تورکچه مي درينلشديرمه يه چاليشيرام. اؤزل حياتيما تورک تاريخي نين آخاريندا آنلام قازانديرميشام. سيزينله بو قونوشما منيم اوچون چوخ يارارلي اولدو. اوماريم کي، ايليشکيلريميز قيريلماز.

ايليشکيلريميز قيريلسا دا عؤمروموزون سونونا قدر بير اولکو يولوندا يورويه جه یيميز بللي. بيليرسينيزمي؟ اينسان کؤنول وئرديگي، ياشاميني آداديغي اولکوسوندن قونوشدوغوندا، سانکي ايچريده، قلبي نين درينليگينده بير ائنئرژي قايناغي بولموش اولور. اينسان کنديني گوجلو سانير. اينانين کي، سانکي بو آن تورکيستان کندلريني، شهرلريني گزيب دولاشيرام. و تاريخ ده بوندان عيبارت ذاتن. تاريخ ندير؟ تاريخ ايچيميزده بيزي موتلو ائدن ائنئرژي نين زامان ايچينده گئرچکله شيم سورَجيدير. اينسانا موتلولوق گتيرن اولکولرين، اينسانجيل و باريشجيل اولکولرين گئرچکله شيم سورجيدير. بؤيوک بير اويانيش و تينسَل (روحي) ديريليش. تورک ميلتي هر زامان تاريخين ياراديجيسي اولموشدور. آنلاشيلان بودور کي، ياراديجي اولما اؤزلليگيني فرقلي بير شکيلده بوندان سونرا دا سوردوره جکدير. گنج خانيمين اوزونده سئوينج و موتلولوق دالغالاري آچيقجا سئزيليردي. منيم صؤحبتلريم سانکي اونون دوغرو يولدا اولدوغونو دوغرولاديغي اوچون داها هيجانلي گؤرونور و دوداقلاريندان ممنونلوق گولوشلري عکسيک اولموردو. ايستانبولا چاتانا قدر دَييشيک قونولاردا دانيشديق. شامانچيليقدان، اؤزلليکله اونون داها چوخ ماراقلانديغي ايراندا علويليک قونوسوندان، تورکچه لرين اوزون وعده لي يازقيسي آچيسيندان قاسپيراللي نين بيرليک فورمولوندان و بير چوخونو اونوتدوغوم دَييشيک قونولاردان دانيشديق. ايستانبولدا او، 6 ساعات، من ايسه، ايکي ساعات بکله يه جکديم. يالنيز او، ديش خطلر، من ايسه، ايچ خطلر بؤلومونه گئتمه لي ايديم. ديش خطلره گيريش قاپيسيندا آيريلارکن، سانال عالمده ايليشکيلريميزي داوام ائتديرمک اوچون ائلئکترونيک آدرئسلريميزي آلديق. سونرا دا من «نيشانلينيزا بير فيکيرداشيندان سايقيلار، ساغليقلار ايلتيرسينيز لوطفا! اسن قالين، چوخ گؤزل بير يولچولوق اولدو.» دئديم.

او دا بو يولچولوقدان ممنون ايدي. ال سيخيشيب آيريلديق. من ايزميره، او، قازاقيستانا...

***

ايزميرده جامال بئيله علیرضا بئی مني قارشيلاديلار.

علیرضا بئی آلمانييادا ياشايير. 2007- جي ايلده تانيش اولموشوق. ياخشي دوستلوغوموز داوام ائتميشدير. علیرضا بئی ده ايزميرده برابر اولاجاغيميزدان ممنون اولاجاغيني سؤيله ميشدي. ياخشي کي، گلميشدي. چونکو او اولماسايدي بو قدر منيم اوچون خوش کئچمه يه جکدي.

جامال بئيله تانيشليغيميز يئني ساييلار. اؤنجه سانال عالمده تانيش اولدوق و ايلک کز ده هوللاندييادا گونئي آذربايجانليلارين ديالوق توپلانتيسيندا ياخيندان گؤروشدوک. جامال بئی بوتون ذره لري ايله آذربايجانا باغلي بير اينساندير. حتّی دانيشيقلاريني دا تام اولاراق آذربايجان آغزينا اويوملاشديرماغا چاليشماقدادير. جامال بئی ساده و ايچدن داورانيشلاري ايله تام بير اولکوچو. هر حالدا بو قدر گؤزلليکلري اينسان اؤيرنمکله الده ائده بيلمز. بونون بير سويسال يؤنو ده اولماليدير. سانيرام جامال بئی ده بو قدر نجيبليگي، وئريملي اينسان اولما اؤزلليگيني هم ده قاليتيم (ميراث) اولاراق سويدان گتيرميشدير. بعضي اينسانلار بو دونيايا ياخشيليق اوچون، بؤيوک آماجلارين گئرچکلشمه سيني تاريخه گؤسترمک اوچون بير اؤرنک کيمي گليرلر سانکي. دوشونورم کي، جامال بئی ده اونلاردان بيريدير. تاسيس ائتديگي جاناز تی وی قيسا زاماندا بؤيوک هيجان ياراتميشدير. هم قوزئيده، هم گونئيده و هم ده تورکييه ده. هله داها بؤيوک هيجانلار اؤنده اولاجاق. تورکييه بيزيم اوچون چوخ اؤنمليدير. تورکييه قامواويونون بيزيم گئرچکلريميزله تانيش اولماسيندان داها اؤنملي هئچ بير شئي يوخدور بيزيم اوچون. بو يولدا دا جامال بئی بؤيوک ايشلر گؤرور. «باکي ايزمير تبريز قارداشليغي» آديندا کئچيرديگي تؤرَنلر گئرچکدن باريش، دوستلوق و بيرليک چاغريشديريردي. هوللاندييادان، باکيدان، تبريزدن گلن صنعتچيلر بو قارداشليق دويقولاريني اؤز صنعتلري ايله داها دا پکيشديريرديلر. اينانيلماز ايفالار هم اورايا گلن قاتيليمجيلاري، هم تی وی آراجيليغي ايله ايزله یيجيلري اورتاق روح حاليندا بيرلشديريردی .

ايزمير هاوا ليمانيندا دوستلارين گولوشلري ايله قارشيلاشديم. آرابايا اوتوردوق. او گئجه بير توي وارميش. قارسدان تولقا آديندا ياراشيقلي گنج بير اوغلان باکيدان بير قيزلا ائولنميش، اونلارين تويو ايدي.

تويا گئتديک. آداملار اوخوماقدا، اويناماقدا ايدي. گليني ده تانيييرديم. باکيدا اولدوغوم زامانلار پروانه خانيمي ميللي توپلانتيلاردا چوخ گؤرموشدوم. ائلچي بئیين بولوندوغو اورتامالاردا چوخ گؤرموشدوم پروانه خانيمي. من ده ميکروفونو آليب بير نئچه کلمه تبريک سؤزلري سؤيله ديم. تويدا باکيدان تانيديغيم بير چوخ دوست تانيش دا وار. گئجه ساعات 12 جيواريندا هوتئله گئتديک. هوتئلده ده يوخوموز گلمز اولدو. باکيدان اولان تانيشلار دا آشاغيدا توپلانديلار. علیرضا بئی چيخيب ايکي بوتري شاراب آليب گلدي. شاراب ايچيب دَييشيک قونولاردان صؤحبت ائديرديک. ساعات صاباح اوچه قدر صؤحبتلشديک.

***

عليرضا مندن اؤنجه ايزميره گلديگي اوچون شهري بير آز تانيييردي. ساعات 11 جيواريندا ايزميري دولاشماغا باشلاديق. بلکه ده دونيانين ان گؤزل شهرلريندن بيري ايزميردي.

مودئرن توپلومو و شهر ياپيسي ايله اوزاقدا گؤرونن اورمانليقلاري ايله و ائگئ دنيزي ايله ايزمير تورکييه نين اؤزل و گؤزل بير شهري ايميش.

دنيزين کناريندا گزيريک. بولجا رسيم چکيريک. ايچيميزده کي آرخايينليق و گووَن دويقوسوندان دانيشيريق علیرضا ايله.

تورکييه ده اولماق ايچيميزي گووَنله دولدورموش. ندن بو قدر موتلو اولدوغوموزون سببلريني بير- بيريميزه آنلاديريق. هاوا گؤزل و ساهيلده اينسانلار اوتورموشلار هاوا آليرلار. قيش چيخماسا دا، باهار چوخ ائرکن گلميش ايزميره. قارشيميزدان کئچن آداملارلا قونوشماق اوچون بهانه آختاريريق. مثلن بير نئچه دفعه بير نئچه گنج خانيمدان لازيم اولمايان آدرئسلري سوروردوق. اونلار دا بؤيوک ممنونييتله بيزه آنلاديرديلار. بيز ده دينله ييرديک بو خانيملارين گؤزل تورکچه قونوشماسيني. اوزون زامان تورکييه ده اولمامانين حصرتيني گئدرمه يه چاليشيرديق. آنجاق ايزميرين ساهيلينده بؤيوک بير عکسيکليک وار. بونا شهر بلدييه سي ديقت ائتمه ليدير. سويون کنارينا نرده لر چکيلمه ميش، هم ده جانقورتاريجي آراجلار يوخدور. بيري تصادوفن دنيزه دوشسه منيم کيمي اوزمه یي بيلمه ين بيري اولسا، اؤله جک. شهرلرين مدنيليگينده، گؤرونومونده اونون جوغرافي قونومونون چوخ ائتکيسي وار. ايزميرين ايقليمي چوخ گؤزلدير. علیرضا بئی ايزميرله تبريزين بنزرليگيني آرايير. تبريزه بنزتديگي بير چوخ يئرلري «کشف» ائدير.

ساچلاريم چوخ اوزون ايدي. گئنلده ساچلاريم چوخ اوزار و تورکييه يه گئتديگيمده قيسالدارام. دنيزين کناريندا بير بربره گيريريک. ايکي گنج آدام چاليشير بوردا. کيمسه يوخدور و صاباحين ايلک موشتريسي منم سانکي. ساچلاريمين کسيلمه سي چوخ اوزون زامان آلدي. بربرله اوردان بوردان او قدر دئييب گولدوک کي، سونوندا بربر «حياتيمدا ايلک کز سنين کيمي بير موشتري ايله قارشيلاشيرام.» دئدي. آنلاديرام کي، سيزين «باجاق» دئديگينيزه بيزيم بعضي شهرلريميزده «قيچ» دئييرلر. تورکییه ده ایسه مقعده «قیچ» دییرلر. سيزين «اتک» دئديگينيزه ده بيز ده «دون» دئييرلر. «دون» تورکييه ده «ماو»يا، «شورت»ا دئييلير. آلت پالتارا. بير گون بير تبريزلي قادين گلير ايستانبولدا بير هوتئله و خيدمتچييه دئيير کي: «قارداش بو گئجه من تويا گئده جم. ياخيندا دوکان اولار مي من بير دون آليم؟»

خيدمتچي دئيير: خانيم دونلا مي گئده جکسينيز تويا؟

تبريزلي خانيم: اوَت قارداش، ايراندا قويمورلار کي، قيچيميز گؤرونسون. قيمچيميزين گؤرونمه سي ده ياساقدير.

خيدمتچي: خانيم، تورکييه ده ده قيچي گؤسترمک ياساقدير، يعني دوغرو دئييل.

تبريزلي خانيم: نييه قارداش، سيزه ده شريعت گلدي؟ قيچين گؤرونمه سي نين نه يي پيسدير؟

بؤيله جه بول- بول دانيشيب گولوروک. گنج بربر بيز آيريلاندا هله ده گولوردو. اصلینده بو «قيچ» سؤزو تورکييه ده چوخ يانليش آنلامدا قوللانيلير. «قيچ قاييشين باغلانديغي يئردن باشلاميش آياق بارماقلاري نين سونونا، ديرناقلارا قدر بدن عوضولريني ايچرر. «باجاق» دا «قيچ»ين بير اويه سيدير. اؤرنه یين بيزيم طرفلرده «قيچيم آغرييير» دئييلديگينده اومبادان دابانا قدر بير آغري نين وار اولدوغو نظرده توتولار.

آخشام ساعات 20-ده هوللاندييادان گلميش رضا بئی تبريزلي ايله باکيدان گلميش ائلگون بئيين رشيد بئهبودووو آنما گئجه سينده کونسئرتلري اولاجاقدي. رضا بئيله ده هوللاندييادا تانيش اولموشدوم. رضا تبريزلي نين چوخ گوجلو سسي وار. اؤزلليکله منه گؤره دراماتيک سس تورو چوخ گوجلودور. هوللاندييادا دا بير سورپريز ياپميشدي و قاتيليمجيلارا بؤيوک ذؤوق ياشاتميشدي. هوللاندييادا موسيقي اوزره ائييتيم آلميش رضا تبريزليده بير نئچه ايستعداد بيرلشميشدير. رضا بئيين چوخ گؤزل آرتيستليک يئتنگي وار. اؤزلليکله ده بؤيوک جوسسه سي اونا صحنه ده آرتيستليک ياپماسي اوچون ياخشي اولاناق ساغلايير. صحنه حرکتلري چوخ يئرينده و ائستئتيکدير. آرتيستليگي ايله دينله یيجي نين ديقتيني جلب ائده بيلير. سسي نين ايسه، اينانيلماز تاثير گوجو وار. پييانونون ائشليگينده بو گئجه سيرايلا ائلگونله بير يئرده کونسئرت وئرجکديلر. رضا تبريزلي نين بير باشقا ايستعدادي اونون قونوشماسيدير. سسينده کي گئنيش دياپازون عادي دانيشيغيني دا شعر کيمي گؤسترير. آيريجا، چوخ گؤزل شعر اوخوما يئتنگي وار. آنجاق اونون يئتنکلري بونلارلا سينيرلي دئييلدير. رضا تبريزلي هم ياخشي شعر يازير، هم ياخشي شعر ترجومه ائدير. اوخومالاري نين آراسيندا شعر ده اوخويوردو. منجه رضا بئی بو تور ايفاچيليغينا چوخ اؤنم وئرمه ليدير. يعني سادجه موسيقي ايله دئييل، گؤزل شعر اوخوماغي ايله ده دينله یيجيني فيض ياب ائتمه ليدير. چونکو هر ايکيسيني چوخ ياخشي باشارير. آنجاق بونون اوچون موطلقا اؤز شعرلريني و يا اؤز ترجومه لريني اوخوماليدير دئيه دار بير چرچيوه دن يولا چيخماماليدير. اؤز تورکچه ميزده و ايستانبول آغزيندا اولان بير نئچه ائتکيله یيجي شعر ازبر بيلمه لي و ديرک اولاراق اينسان روحونا خيطاب ائتمگي باشاران گؤزل شعر سسي ايله بو شعرلري اوخوماليدير. چونکو رضا بئی شعر اوخورکن، سسينده کي تيترشيملر و اونون بم سسي دينله یيجي نين ايچدونياسيني اؤز ائتکيسي آلتينا آلير. رضا بئيين يئتنکلري بونلارلا دا سينيرلي دئييل. او، هم ده گؤزل خطاطدير. هوللاندييادا قيسا بيرليکده ليگيميز سوره سينجه نه قدر گؤزل خطاط اولدوغونا تانيق اولدوم. يعني تانري بير چوخ گؤزلليکلري بو اوزون بويلو، ياراشيقلي تبريزلي گنج آدامين ووجودوندا بيرلشديرميشدير.

ائلگون چوخ ياراشيقلي بير گنج. بياض پالتاري ايله صحنه ده رشيد بئهبودووون ماهنيلاريني اوخويور. ائلگونون سسي رشيدين سسيندن داها چکيجي گلدي منه. پيانودا ائشليک ائدن گنج خانيم دا باکيدان گلميش، آنجاق ايستانبولدا اونيوئرسيته لرين بيرينده اؤيرتمن اولاراق چاليشيردي. بو کونسئرتين زيروه سي رضا ايله ائلگونون ايکيسي بير يئرده بير آغيزلا شرقي سؤيلمه لري اولدو. بيري باکيدان، بيري تبريزدن اولان بو ايکي گنج صنعتچيلر بيزلره اولاغان اوستو ذؤوق و خوش آنلار ياشاتديلار. بو ايستعدادلي گنجلري ايزميرده بير آرايا گتيرن و آذربايجان موسيقي صنعتي نين زنگينليگيني بيزلره تکرار گؤسترميش اولان جامال به يه سونسوز تشککورلر.

***

ايچيميز ائنئرژي ايله دولموش شکيلده کونسئرتدن آيريليريق. هوتئلده يئنه ده اوزون-اوزون ياخشي صؤحبتلر. باکيدا چاپ اولموش بير رومانيم و بير ده مقاله لر توپلوسو کيتابيمدان بولجا اؤزومله آپارميشديم. کونسئرتده ايلگيله نن اينسانلارا پايلاييرديم. هوتئلده اولدوغوموز سورَجه خيدمتچيلر آرتيق «آناختار» يئرينه «آچار» دئييرديلر. اونلارا آنلاتديم کي، «آناهتار» يونانجادير، تورکچه سي «آچار»دير. «آچار» سؤزو ديليميزين گئنل ياپسينا ياتقين اولدوغو اوچون همن ده اوراداکي ايشچيلر طرفيندن اؤزومسَندي. سانيرام تورکييه ده «آناختار» سؤزونون يئرينه قيسا سوره ده «آچار» اوتوراجاقدير.

***

يئنه ده باشقا گونشلي بير ايزمير گونو. علیرضا ايله بير يئرده ايزميرين کوچه لرينده دولاشيريق. گز-گزه جامال بئيين ايش يئرينه گئتديک. يئنه ده هر زامانکي کيمي موتلو اولان جامال بئي. جاناز تی وی- نين اولدوغو يئري بيزه گؤسترير. کيچيک بير يئرده يايين اوداسي. ايکي گنج آدام دا يايين ايشلري ايله اوغراشماقدالار. چايلار گلير. خانيمدان ريجا ائديريک کي، بير آز داها بؤيوک بارداقدا چاي گتيرسين. گئرچکدن ده تورکييه ده کي چاي بارداقلاري حدديندن آرتيق کيچيکدير. هم آدام دويمور چايدان، هم ده گؤرونوشو ائستئتيک دئييل. بير آز دا منيم اوچون گولمه لي گؤرونور. سانکي بير يانليشليق اولموش و وودکا بارداقلاريني چاي بارداقلاري يئرينه ايشلتمکده ديرلر. بؤيوک بارداقلي چاييميز اؤنوموزده و ياخشي- ياخشي صؤحبته باشلاديق. جامال بئيين داها بؤيوک آماجلاري وارميش. ايلک اؤنجه تورکييه ده ياشايان 4-3 ميليون آراسيندا بولونان آذريلري گونئي آذربايجانين ميللي موجاديله سي ايله تانيشديرماق و داها سونرا دا توم تورکييه ني بو قونودا آيدينلاتماغي هدفله ميشدير. بيزيم ميللي قورتولوشوموز آچيسيندان جامال بئيين ياپماق ايسته ديگي بو ايشلر چوخ اؤنمليدير. آنلاشيلان و جامال بئيين ايراده سي نين گؤسترديگي بودور کي، جامال افندي بو ايشده بؤيوک باشاريلارا ايمضا آتاجاقدير. جامال بئی آنلاتديقلارينا گؤره جاناز تی وی- نين تمل آماجي مدني اويانيشا يارديمچي اولماقدير. مدني بيرليگي ساغلاماقدير. جامال بئيين بو آماجي دوغرولتوسوندا داها اؤنجه ده بيزيم بؤيوکلريميز گؤروش بيلديرميشلر. اؤرنه یين بؤيوک حوسئين جاويد دئيير کي:

«توراندا قيليجدان داها کسکين اولو قوووت،

يالنيز مدنييت، مدنييت، مدنييت.»

سيياستين دايره سي چوخ قيسيتلي و داردير. اورادا بؤيوک ايشلر گؤرمک مومکون دئييلدير. مدنييتين دايره سي چوخ گئنيشدير. آرخاسيندا بؤيوک مدنييت دورمايان سيياست ماجراجيليقدان باشقا بير شئي دئييلدير. بو اوزدن ده مدنييتده دئوريم گئرچکلشديرمک تاريخين آخيشيني ائتکيسي آلتينا آلا بيلر. باکي-ايزمير- تبريز اوچگه نينده گئرچکلشه جک اولان اويقارليق دئوينيمي اولوسال يازقيميزي دريندن ائتکيسي آلتينا آلاجاقدير. هر ايل جامال بئی ايزميرده تبريز و باکي کولکلري اسديرير. اؤزلليکله تبريزدن گلن و يا باتيدا ياشايان گونئي آذربايجان کؤکنلي صنعتچيلرين بو فئستيواللاردا بولونمالاري ميللي دويقولاري قايناديب- قاريشديرير. تورکييه ده اولمانين ذؤوقو بير باشقادير. علیرضا بئيله خيال دا قوروروق. پارا قازانمانين يولونو تاپيب بلکه بير دفعه ليک کوچوب يئرلشک تورکييه يه. علیرضا بئی ايزميره ائله وورولموش کي، گوله رک «آنجاق ايزمير اولماليدير دئيير. جامال بئيله اوزون صؤحبتدن سونرا آيريليريق. منيم اساس آماجيم دا تورکييه دن بير سورو کيتابلار آلماقدير. کيتاب باها اولدوغو اوچون ايکينجي ال کيتاب مرکزلريني تاپيريق. بورادان بولجا کيتاب آليرام. آنجاق شامانچيليقلا ايلگيلي کيتابلاري ايکينجي الدن تاپا بيلمه ديگيميز اوچون يئنيسيني باها فيياتا آلماق زوروندا قاليريرق. اولسون، بيزلر ده بؤيله دونيايا گلميشلردنيز. قازانجيميز کيتابا فيلان گئدر. ساغ اولسون علیرضا بئيي کي، کيتابلارين هوتئله داشينماسيندا يارديمچي اولدو. تاکسييه مينمک ايستميريک. ايزميرين گؤزل کوچه لرينده، گؤزل اينسانلاري سئير ائده رک، قونوشمالاري دينله يه رک يورويوروک. بو آرادا ايزميرين قيزلاري نين گؤزلليگي ده نظريميزدن قاچمير. گؤزل گؤرونمه ين هئچ بير شئي يوخ. هر شئي گؤزل. اوزاقلاردا بير آز دومانليق ايچينده دالغين گؤرونن اورمانليق، سسسيز دنيز، ماوي گؤي، گونده ليک ياشاملاري نين پئشينده قوشان اينسانلار، هر شئي گؤزل و چکيجي.

عئيني گون کونسئرتلرين و توپلانتيلارين کئچديگي سارايدا شهرييارين ياراديجيليغينا آدانميش بير گئجه اولاجاق. من ده اورادا چيخيشچييام. آنجاق منيم ساغليغيم فاضلا قونوشماغا ايمکان وئرمير. 10 ايلدن بريدير ياخالانديغيم اؤسکورک خسته ليگيم گوندن- گونه سرتله شير. حکيملر ده هله کي، بير چاره بولاماميشلار. آمئريکادا اولدوغوم زامان دا گوناز-دا دانيشارکن اؤسکورک ايمکان وئرميردي. ايزميره گلديگيميزدن بري اؤسکورگيم داها دا شيددتلنميش. اؤيله سرت اؤسکورورم کي، باشيما، قولاغيما آغري سيچرايير. کيتابلاري هوتئلده منيم اوداما يئرلشديريب يئمک يئييب بير آز ايستيراحت ائتديک. آخشام ساعات 20-ده توپلانتي اولاجاقدي.

توپلانتيدا بير سورپريزله قارشيلاشديم. جامال بئی ياراشيقلي ياشلي بير کيشيني منيمله تانيشديرير و «بو، آشيق شنليک´ين تورونودور.» دئيير. ايچيمده بير سورو قوپدو کي، جامال بئی هاردان بيلير کي، من اوزان صنعتي ايله دريندن ايلگيله نيرم و اؤزلليکله هاردان بيلير کي، من آشيق شنليک´ين ياراديجيليغي ايله تانيش اولا بيلرم؟ نه ايسه، آشيق شنليک´ين تورونو ايله قوجاقلاشيب گؤروشدوک. سونرا دا آنلاتديم کي، من آشيق شنليک´ين ياراديجليغيندان چوخ شعر ازبر بيليرم. گنجليگيمده داها چوخ ازبر بيلرديم. آنجاق داها سونرا تاريخله، فلسفه ايله ده اوغراشديغيم اوچون بعضي شعرلري اونوتموشام و بير ده ياشلانديقجا، اونوتقانليق دا آرتير. رسمي توپلانتي باشلامادان اؤنجه اوراداکيلارلا اوزان صنعتي و اؤزلليکله آشيق شنليک ياراديجيليغي هاقدا دانيشيريق. آشيق شنليکدن بير شعر ازبر اولاراق ياديمدادير. اؤنجه او شعري ياراديليش سببي ايله بير يئرده سؤيله ييرم:

«آشيق شنليک چوخ گنجميش. آناسي اونا هپ «اوغلوم بو قدر تويلارا گئديرسن بير قيز تاپ ائولن!» دئيه رميش. بير گون آشيق شنليک بير کؤيده بير تويو يولا سالير. چينينده سازي کندين بولاغيندان کئچرکن بولاقداکي قيزلاردان سو ايسته يير. قيزلارين آراسيندا پيچا- پيچ باشلايير کي، «آي قيزلار، بو، فيلانکسين قيزي، فيلانکسين اوغلونون تويونو يولا سالان او گؤزل سسلي، ياراشيقلي اوزاندير. گلين بو اوزاني بوردا ديله گتيره ليم.» کاساني سويلا دولدوروب وئريرلر بولاقداکي ان گؤزل قيزا کي، وئرسين آشيق شنليک´ه. آشيق شنليک ده قيزين گؤزلليگي قارشيسيندا هئيران قالير و سازي کؤينگيندن چيخاريب بو جيغالي تجنيسي اورداجا دئيير:

بير گؤزل قيز منه تکليف ائيله دي،

دولدوردو بادني دئدي: بير-بير چک.

من آشيغام بير- بير چک

تئللريندن بير- بير چک

ييغ گؤزللر کاروانين

گل قارشيمدان بير- بير چک.

دئديم آي قيز، غم داغلاري وار منده

دئدي گتير سينم اوسته بير- بير چک

دئوارن منه قيسمت ائتسين بير سني

بولبول کؤنلوم بير گول ايستر، بير سني.

من آشيغام بير سني

وصليم آنلار بير سني

شمسدن زياده بيللم

بير قمري، بير سني.

مين گؤزله من وئرمرم بير سني

اينانميرسان، ايمتاحانا بير- بير چک

شنليک´م، اوغراتدين زايا سريمي

گتيرميشم خاکي- پايا سريمي

آشيق پايا سريمي،

سريم پايا سريمي؟

آتدين سئودا اوخونو،

ييخدين پا و سريمي

آي قيز سالدين بو سئودايا سريمي،

کئچير چارخين چنبريندن بير-بير چک.»

اوزان شنليک´ين بو شعريني اوخويارکن، بير آز هيجانلانميشديم. اورادا باشقا اوزان ستيلينده يازان شاعيرلر ده وار ايدي. کيتابلاريني منه هدييه ائتديلر. بير اؤيرتمن شاعير ده اوردا ايدي. اونونلا دا ديل قونوسوندا گئنيش صؤحبتيميز اولدو. اورادا دا آنلاتديم کي، سلجوقلو کيمليگيميزه اؤنم وئرمه لي یيک. اونودولموش سؤز دئيه بير شئي يوخ. اونلاري گوندمه گتيريب ياشام وئرمه لي یيک. من اوزان شنليک´ين بو جيغالي تجنيسيني اوخودوقدان سونرا شنليک´ين تورونو دا بير باشقا جيغالي تجنيس دده سيندن اوخودو. او قدر سئوگي و دويقو دولو بير اورتام اولوشموشدو کي، زامانين نه قدر خيزلي کئچديگيندن خبريميز اولموردو. حياتيمدا ان خوش گونلري، ان معنالي و وئريملي گونلري ايزميرده ياشاييرديم. بير سورو رسيملر ده چکديرديک اورداجا. او آنلاري ابديلشديرمک اوچون. پروقرامين واختي گلميشدي آرتيق. باکيدان گلميش مئلئيکه خانيم پروقرامين آچيليشيني دويوروب سؤزو منه وئردي. من ياراديجي آداملار حاققيندا دانيشاندا اونلارين نه زامان دوغوب، نه زامان اؤلدوکلريني بير او قدر ده اؤنمسَمَرم. منيم قونوشمامين تمليني تبريزين ندن بؤيوک شخصييتلر يئتيشديرمه سي ايدي. بو اوزدن ده شمسي- تبريزدن باشلاديم. چونکو تبريز آدي نين کئچديگي يئرده شمسين آدي نين کئچمه مه سي يانليش اولور. شمسي يئتيشديرن بير تبريز وار. او يئتيشديرمه گه له نه گي نين داواميندا شهرييار و ديگر بؤيوک ارنلر ده يئتيشميشدير. شرقين و دونيانين دوشونجه سيني دريندن ائتکيله ين مئولانا و فوضولي کيمي ارميشلر تبريزي اؤوموشلر. اؤرنه یين مئولانا اوستادي شمسي- تبريزي نين شهريني اؤوَرکن، بؤيله دئيير:

«آچ دا بير کاروان يوکون ائي ساريبان!

يار يوردو شهري- تبريزدير دایان!

جنّتين کنديسيدير، تبريزيميز،

سيرر مولکو آنميشيز تبريزي بيز.

گؤيلرين سونسوزلوغوندان سئوگيلر،

هر زامان اولسون سيزه، تبريزليلر!»*

و يا يوز ايللر بويو سيياستين و مدنييتين مرکزي اولموش باغداددا ياشايان فوضولي ده ندنسه تبريزي اؤزله يير و تبريزده ياشاماغي آرزو ائدير:

«قان تؤکن باخمانلا اؤلدوردون، هلاک ائتدين بيزي

اؤيله بير ووردون يارا، گئتمز ده کؤنلومدن ايزي.

سيغماز اولموشدور دا باغداد مولکونه چون کؤنلوموز،

اول سببدندير فوضولي اؤزله ميشدير تبريزي.»**

من قونوشمامي بو تاريخيليک باغلاميندا قوردوم و داوام ائتديب شهرييارا گلديم. اورتادا دا بير آغيز موغام سؤيله ديم کي، بو دا دينله یيجيلره خوش گلميشدي. اؤسکورگين باسقيسي آلتيندا بير تورلو قونوشمامي بيتيرديم و داها سونرا ائستئتيک اولمايان اؤسکورک سسلريم اورداکيلاري داها آرتيق راحاتسيز ائتمه سين دئيه اوراني ترک ائتديم.

***

يارين آشيق چينگيز مئهدي اوغلو اؤز دسته سي ايله گله جکديلر. بونا چوخ سئوينيرديم. چونکو آشيق چنگيز و آرخاداشلاري ايله ياخيندان اوتوروب بول- بول صؤحبت ائتمک ايسته ييرديم. آشيق چنگيز و آرخاداشلاري اوزان صنعتينده بير اولونتودور (فئنومئندير، پدیده دیر). اوزان صنعتينه چوخ شئيلر قازانديرميشلار. اونلارين اورتايا قويدوقلاري يئنيليکلر اوزان صنعتي نين کندي کؤکو اوزرينده کي ائوريمين سونوجودور. بو اوزدن ده اؤز کؤکوندن آيريلمايان يئني بير صنعت آنلاييشي ايله بيزي تانيشديريرلار بو آرخاداشلاريميز.

گلديلر. اونلار دا گلديلر. هوتئلين گيريش يئرينده اوتورماق اوچون اويقون يئر واردي. اورادا توپلاشديق و ياخشيجا صؤحبتلر باشلادي. صؤحبتلر بيتمک بيلميردي. آشيق فرروخ ، آشيق محبوب دا گلديلر. من بونلاري ان چوخ تی وی-لرده ايزله ميشديم او مرد گؤرونوشلريني. ياخيندان داها جاذيبه لي اينسانلارميشلار. گئرچکدن گؤرونوش اولاراق دا اوزان صنعتي نين تيپله ديگي دَيَرلي اينسانلارميش بونلار. صيفتلرينده صنعت و سئوگي بليرتيلري دالغالانيردي سانکي. گؤروشمه ميزين ايلک آنيندان صؤحبت اوزان صنعتيندن باشلادي. من «اوزان» سؤزونون کؤکه ني حاققيندا فيکيرلريمي آچيقلاديم کي، «اوزان» سؤزو «يوزماق» مصدريندن دوزَلميش. «يوزان» سؤزوندن بللي احتيياجا گؤره «ي» حرفي دوشموش و «اوزان» اولموش. چونکو اوزان دا اصلینده يوزور، آچيقلايير، شرح ائدير. اؤزلليکله اسکي چاغلاردا اوزانلار اوزون-اوزون داستانلار آنلادارديلار. اؤرنه یين دده قورقود اؤزو ده آيرينتيلاري ايله اولايلاري يوزور، آچيقلايير. منيم بو آچيقلامامي، اؤزلليکله محبوب بئی داها مقبول سايير. بو شکيلده صؤحبتلر داوام ائدير. اورادا گئدن صؤحبتلرين هاميسيني يازسام بير کيتاب اولار. آنجاق آرتيق گئجه اولموشدو. يئمک يئييب هر کس اوتاغينا چکيلميشدي. بير راکي آليب علیرضا ايله بير يئرده گئتديک اوزانلارين اوداسينا. بورادا دا باشلادي يئنه ده صؤحبتلر و دادلي- دادلي گولدورو ايچريکلي قونوشمالار. آشيق چينگيز بئی باکيدا بعضي آشيقلارين سازا «چئتوئرتون» پرده آرتيرمالارينا قارشيدير. چينگيز به يه گؤره اونلار بو چئتوئرتون پرده لري چاليرلار، آنجاق اوخويا بيلميرلر. اؤيله جه ده اوزئيير حاجيبيلي نين ائکولونا (مکتبين) قارشي بونو بير سالديري اولاراق گؤرور. چينگيز به يه گؤره اوزئيير حاجيبيلي آذربايجان موسيقيسيني اصيللشديرميشدير. اوزئييرين آچديغي يولدا يورومکده فايدا وار. باکيدا بعضي خواننده لر اوزئيير حاجيبيليني قيناييرلار کي، نييه چئيرک پرده لري موسيقيميزدن چيخارميش. بو اوزدن ده سون زامانلار ايران بوغازينا مئيللنمه لر وار. ايران مئلوديلري نين سؤزلريني دَييشديريب تورکچه لشديريرلر و گويا بونون آدي ياراديجيليقدير. مثلن «بو قيز نه قشنگدير» ماهنيسي وار. و ديگرلري. بونلار هاميسي فارسجا اوخونولموشدور. عئيني فارسجا بوغازلارلا دا باکيدا اوخويورلار. چينگيز به يه گؤره آذربايجان موسيقيسي نين بير اؤزلليگي وار کي، بو اؤزلليگي اوزئيير حاجيبيلي اولوشدورموشدور.

بونو قوروماليييق. قورومازساق عموم شرق موسيقيسي ايچينده گله جکده ساز صنعتيميز ده اؤز کيمليگيني ايتيره بيلر. بو اؤزلليک بيزيم ميللي ذؤوق آنلاييشيميزي دا شکيللنديرير. بيزيم عرب و يا فارس کيمي موسيقييه باخيشيميزي اؤنله يير. اوزئيير حاجيبيلي نين موسيقيميزده کي دئوريملري ساز صنعتينه چوخ ياتقيندير.

سانکي اوزئيير ساز صنعتيندن ايلهام آلاراق بو رئفورملاري ائتميشدير. چينگيز بئيين موسيقيميز حاققيندا گؤروشلري بو شکيلده ايدي. صؤحبتلر داها دا شيرين- شيرين داوام ائديردي. سونرا دا فرروخ بئی سازي باغرينا باسيب بير «عيرفاني» آشيق هاواسي چالدي. عيرفاني آشيق هاواسي چالينديغي اوچون ايستر-ايسته مز منيم «عيرفاني» ساز هاواسي حاقيندا يازديغيم شعريم ياديما دوشدو و اورداجا اوخوماق ايسته ديم:


«چاغلاييب ايچيمي ايشيقلا دولدور

مني اؤزلوگومه باغلا عيرفاني

حيات آشيريملي، سونسوز بير يولدور

ايچيمده اؤزگووَن ساغلا عيرفاني.

***

باخيرام گؤيلره، سونسوز اوزايلار

ايچيمده يوکسليش هيجاني وار

دولوب دالغا- دالغا ايچه ريمي سار

سيرلي فريادينلا چاغلا عيرفاني.

***

هاردان قايناقلانير بو سئودا سسي؟

کوکره ييب يوکسلن عشقين نغمه سي؟

بو دويقو يوکوملو سيرلي نفه سي

بوتون چاغلار اوچون ساخلا عيرفاني.

مني اؤزلوگومه باغلا عيرفاني.»


داها سونرا چينگيز بئی بير نئچه هاوا چالدي. بيزلر ده ديقتله دينله ييب ذؤوق آليرديق. اونسييت چوخ گؤزل بير شئيدير. بو ايله تيشيم اورتاميندا اينسانلار بير- بيريني يئنيدن تانييير. ياخيندان تانييير. بير-بيري نين اولوملو يؤنلريني ياخيندان گؤرور. اورادا، ايزمير گئجه سينده بيزلر گونئي آذربايجانين اينسانلاري اولاراق بير آرايا گلميشديک. اونودولماز خاطيره لر اولدو بيزيم اوچون. صاباحيسي چينگيز بئی قروپونون مؤحتشم کونسئرتي اولدو. اردبيلده اولدوغوم زامان ساز اؤيرنمک ايسته ميشديم. بير تک ساز هاواسي اؤيرنه بيلديم، او دا «ديلقم» ايدي. آنجاق کؤکله مگي اؤيرنه بيلمه ديم.

داها سونرا اؤيرنديکلريم ده اونودولدو. آنجاق ظارافاتلا فرروخ به يه دئييرم کي، «فرروخ بئي، «ديلقم»ده کؤکله بو سازي سيزه بير ديلقم چاليم.» چينگيز بئيلرين کونسئرتينه ياخلاشيق 500 سئييرجي گلميشدي. چوخ گوجلو بير قارشيلاما اولدو. کونسئرتلري ايله اورايا گلنلري و تی وی ايزله یيجيلريني ائنئرژي ايله دولدوردولار. اورادا بير چوخ گولمه لي اولايلار دا اولدو. قارصلي گنجلر ده ياخشي بير اويون هاواسي سرگيله ديلر.

محبوب بئيين گؤزل سسي اورادا بولونانلارين خاطيره لريندن هئچ واخت سيلينمه يه جک.

کونسئرتين آراسيندا تبريزدن گلميش قزئتجي شاعير مليحه خانيم عزيزپور دا اؤز شعرلريني سؤيله ييب دينله یيجيلري فيض ياب ائديردي.

***

چينگيز بئيلر صاباحيسي مانيسايا گئتديلر. اوردا دا کونسئرت وئره جکديلر. بير چوخ آدام آرتيق آيريليب گئديردي. ندنسه منيم ايچيمي گيزلين بير کدر سارماغا باشلاميشدي. عجاييب بير قريبليک دويقوسو ايچيمي ياواش- ياواش ساريردي. کدر ايچيمي سارميشدي. گؤزلريمه توخونان هر شئي ايچيمده مجهول بير کدر دويقوسو اويانديريردي. بو کدرين ايره ليله ييب بوشلوغا دؤنوشمه سيندن قورخوردوم. ايچيم دولموشدو آنلاتيلماز و آنلاشيلماز بير کدرله. بير آز چيخيب کوچه ده دولاشماق ايسته ديم. گؤردوم حرکت ائتمه يه گوجوم قالماميش. ايچيم بوشالميشدي سانکي. کؤنوملو سيخان بيلينمز بير کدر ايچيمده دومانلانيردي. بيردن- بيره منه نه اولدو؟ سانکي بير نئچه گوندور موتلو و سئوينجلي اولدوغومون جزاسيني چکيرديم. بونون آديني تاپا بيلمه ميشم هله ده. اينسان درين بير سئوينجي ياشاديقدان سونرا ايچي نين گيزلين بير يئرلريندن کدر سيزماغا باشلايير. سيزير و سونرا دا دالغايا دؤنوشور. دالغالانير کدر اينسانين ايچينده. عجبا، بو روحسال دنگه ني ساغلاماق اوچون اينسانين ايچينده کي آنلاماديغيميز دوزه نين کندي ترانسفورماسيونلاريديرمي؟ بير آز اؤنجه کي موتلولوقلار نه قدر ده اوزاقلاشميشديلار مندن. او اوزده، کدر هؤرَکلري نين (ديوارلارينين) او اوزونده قالميشدي او ايچي ائنئرژي دولو گولوشلر. اللريمه باخيرام. سانکي اللريمدن گيزلينجه اؤزله یيش بوخارلانير. کدر ايچيمي و ديشيمي سارميشدي. ايچيمدن بير گيزلين اينله یيش دويورام: «کئشکه «اورا»يا دوشمه سه يديم. هر تور آجي چکمه يه حاضيرام. آنجاق «اورا»يا دوشمه یيم تکي. چونکو «اورا»يا دوشدوکدن سونرا چيخا بيلميرم.» بو «اورا»نين نه اولدوغونو آنلادا بيلمرم. ايچيمده قورخدوغوم بير يئردير. بعضن بيلينمز گوجلر مني ايته له ييب «اورا»يا ساليرلار. ياشاميمين ان آغريلي و قورخولو آنلاري اولور «اورا»يا دوشمَم. وارليق ايچيمدن و ديشيمدان تام چکيلير. موطلق بير بوشلوق ايچينده قيوريليب دورورام. هئچ بير شئيين آنلامي اولمور. اؤز ايچيمده توستوله نيرم. گئرچک بير ايچ يانقين. علیرضا و مليحه خانيم کندي اودالاريندا ياتميشلار. اونلارا زنگ ائتمک ايسته ييرم کي، آشاغي ائنسينلر، بلکه دانيشساق بو دويقولاريم داغيلار. آنجاق قورخورام کي، بو کدر اونلارا ياخشي تاثير ائتمز. بو اوزدن کندي تنهاليغيمدا ياشاماق ايسته ييرم. چيخيب کوچه ده دولاشيرام. هم ده اؤيله سينه خيزلا يورويورَم کي، سانکي بير يئره وارماغا تله سيرم. دوکانلاري قاپاتميشلار. گؤيده بير کاچ اولدوز پاريلدايير. شهري ترک ائديب اينسانلارين اولماديغي بير يئرده تکباشيما اولماق ايسته ييرم. آنجاق بو مومکون دئييل. ايزمير چوخ بؤيوک. شهر ديشينا چيخسام قالديغيم يئري دؤنوب تاپا بيلمرم. بير نئچه دفعه فينلاندييادا بؤيله اولدوغومدا بوزلو اورمانليقلارا سيغينميشام. چونکو ائويم فينلاندييادا زاتن شهرين ديشيندا اورمانليغين ايچينده و شهري ده چوخ ياخشي تانيييرام. ساعاتلارجا يورويورم و بوزلو اورمانليغين ايچينده، کيمسه نين اولماديغي يئرده بير آغاجين آلتيندا تک- تنها اوتورورام. بو آنلاريمدا تانريني آنماق ايسته ييرم. آنجاق او دا بوشونا. سانکي او دا هم ايچيمي، هم ده وارليغي ترک ائديب گئتميش کيمي گلير منه. بير نئچه دفعه ايچيمده کي «اورا»دان چيخماق اوچون ساعاتلارجا بوزلو اورمانليقدا، يا دا فينلاندييا يايي نين ياشيل اورمانليغيندا اوتورموشام. آز قالا دوندوغوم آنلار دا اولموش. ياشامين بير هئچليکله اؤزدئش اولدوغو آنلار. بونو چتين آنلادا بيلرم. ياخشيسي بودور کي، هئچ آنلاتماييم دا...

***

آرتيق آيريلماق زاماني گلميشدي.

سئوگيلي ايزميريميزدن آيريلمالي ايديق. آخشام علیرضاني دا يولا سالديم قالديم تک. بير آز سونرا دا اؤزوم آنکارايا گئديب اوردان فينلاندييايا اوچاجاقديم. ندن بو قدر موتلولوقلار ياشايا بيلديک ايزميرده؟ بو سوالين جاوابيني وئرمک چتيندير. آنجاق منه اؤيله گلير کي، تورکييه ده بيز اؤز فيطرتيميز اساسيندا ياشايا بيلديگيميز اوزوندندير. تورکييه بيزيم وطنيميز. اورتاق وطنيميز. بو ذؤوقلري، خوش گونلري بيزه ياشاتديغين اوچون تشککورلر تورکييه.

***

انکارادا بؤيوک قارداشيمين قيزي اونيوئرسيتئتده اوخويور. 16 ايل ايدي گؤرمه ميشديم. گؤردويومده اينانا بيلمه ديم. ماشاللاه اوزون بويلو گؤزل بير قيز اولموش. تورکييه ده اولمانين، تورکييه ده اوخومانين موتلولوغو دا بوتون ووجودونو سارميش و داها گؤزل گؤرونوردو.

سحرله بير سورو رسيملر چکديرديک. بيرجه گون قالا بيله جکديم.

آذربايجان کولتور درنگينه اوغراييب اورداکي دوستلاريملا دا گؤروشوب و چاپ اولان کيتابلاريمدان درنه يه بوراخديم. اوزون زامان ايدي اؤز سويومدان کيمسه ني گؤرموردوم. سحري گؤرمک مني چوخ سئوينديرميشدي. اؤزلليکله سحر مني يولا سالارکن، آغلاماسي مني بير آز سئوينديردي.

خوشوم گلير بو دويقولاردان.

آرخامجا گؤز ياشلاري نين تؤکولمه سيني سئويرم. بو قدر سئويلمَم مني بير آز موتلو ائدير. سئوگيسيز ياشام چتين اولور.

سون اولاراق «سئويرم تورکييه ني» آدلي بير شعريمله بيتيرمک ايسته ييرم:

ايلک زامانلار منه جنّت کيمي اولموشدو موغان

کؤنلومون قيبله گاهي، زيروه لي چالباش ساوالان

اردبيل، نازليجا شهريم منيم، ائي نقشي- جاهان

قلبيمين لؤوحه سينه حک ائله ديم اورمييه ني

اولو بير سئوگييه دوشدوم، سئويرم تورکييه ني

***

گنجه دن شيروانا کئچ، ايغديرا وار، تبريزه گل

واريبان گؤيچايا بول نار ييغاراق گل، بيزه گل

بيرجه گون زنگانا اوغرا، باکيدان سولدوزا گل

گؤزه ليم عشق اودو آرتيق تالاييب ياخدي تني

من ناسيل ال چکر اوللام؟ سئويرم تورکييه ني.

***

کرکوکون حاليني سورسان، شکيدن دوش يولا گل

قوشاچاي نازليجاسييلا توتوبان قول- قولا گل

کئچه رک مارمارادان، دوغروجا ايستانبولا گل

اوردا اويغور گؤزه لي کندينه جلب ائتسه سني.

سئو اونو، آما کي، بيل، من سئويرم تورکييه ني.

***

سن سمرقندي سئورسن، اورا چوخ سئومه ليدير

کيريمين باغلاري جنّتدي و چوخ گؤرمه ليدير

قيرقيزيستان قيزي نين گؤزلري ده سورمه ليدير

بير چوواش نازليجاسين سئومه يه قانديرما مني!

منيم عشقيم وار افنديم، سئويرم تورکييه ني

30.03.2010


· ترجومه: گونتای

ســاربـانـا بـار بگشــا ز اشتـران

شهر تبريز است و كـوي گلستان

فـر فـردوسي ست اين پاليــز را

شعشعه عرشي ست اين تبريز را

هـر زماني موج روح انگيـز جـان

از فــراز عــرش بـر تبـريـزيـان

** ترجومه گونتای

ما را هلاک غمزه خونریز کرده ایی

تیغی عجب به کشتن من تیز کرده ایی

بغداد را نخواست فضولی مگر دلت

کاهنگ عیش خانه تبریز کرده ایی