22 Ağustos 2010 Pazar

سئزه نین سئوگیسی


   
سئزه نین سئوگیسی

  1991- جی ایلده طالعیمی آختارماق اوچون یولا دوشدوم. آتامدان منه نه قدر میراث قالمیشدیسا، هامیسینی ساتیب، الیمده بیر آز پوللا تورکییه یه گلدیم. آماجیم ایسه تورکییه یولو ایله غرب اؤلکه لرینه داوام ائتدیرمک ایدی
           اینسان هر زامان بللی ائتدیگی حدفین آرخاسینجا گئده بیلمیر. بزن دونیادا باش وئرن بؤیوک تاریخی حادیثه لر فردین اؤزل حیاتینا موداخیله ائدیر. هله اردبیلده ایکن قوزئی آذربایجاندان گلن خبرلر منی دریندن ائتکیله میشدی. ایچیمدن بیر قوووه اوراداکی حادیثه لره موداخیله ائتمه می ایسته ییردی. باکیدان بیر سس منی چاغیریردی سانکی. آنکارادا اولدوغوم زامان سووئتلر بیرلیگینه نئجه گئده بیلرم هاقدا بیلگی الده ائتدیم. اؤیرندیم کی، سووئتلر بیرلیگی نین ترابزونداکی کونسوللوغوندان ویزا آلماق مومکونموش. ترابزونا گئتدیم و اورادا 100 دولارا ویزا وئردیلر. پاسپورتوما سووئتلر بیرلیگینه گیریش ویزاسی وورولموشدو آرتیق. ترابزون، دنیزین کناریندا یئرلشن اسکی و گؤزل بیر شهردی. هر طرفی ده اورمانلیق. ترابزونون کوچه لرینده سووئتلر بیرلیگیندن گلمیش بیر سورو قادین-کیشی گتیردیکلری اشیالاری ساتیردیلار. من ده آذربایجانلی آختاریردیم بو گلنلر ایچریسینده. آنجاق تاپدیغیم آذربایجانلیلار دا بیر-بیرلری ایله روسجا دانیشیردی. بو دا منی چوخ عوذوردو. 10 گون مودتینه قالدیغیم ترابزوندا شهرین کوچه لرینی گزیر، گونباتان چاغی دا شهردن خئیلی کناردا اولان ساهیلده کی  قایالیغین اوستونه چیخیب چوخ یوکسک سسله یا ماهنی اوخویور، یا شعر سؤیله ییردیم، یا دا ائله-بئله باغیریردیم. بعضی گونلر قارا دنیزین دالغالاری نین سسی ائله گوجلو اولوردو کی، اؤزوم ده اؤز سسیمی زورلا دویوردوم
  بیر گون یئنه ده گونباتان چاغی ایدی، عئینی قایالیغین اوستونده اوزومو دنیزین دالغالارینا طرف توتوب یوکسک سسله اؤز-اؤزومله دانیشماغا گئدیردیم. هر گون چیخدیغیم قایالیغین اوستونده بیر قیز وار ایدی. دنیزدن اسن کولکلر اوزون ساچلارینی آرخاسیندا فضایا داغیتمیشدی. دنیزده کی  دالغالارین سسی هر طرفی سارمیشدی. یالنیز ترس طرفلردن گلیب بیر-بیرینه چارپیشان دالغالارین سسی دویولوردو. قیزین ساچلاری فضا بوشلوغوندا دالغالارین ریتمی ایله رقص ائده رک آیریجا بیر گؤزللیک یاراتمیشدی دنیزین، داغین و اورمانلیغین بیر-بیرینه قوووشدوغو او موحیطده. چکینگن حالیملا من ده اونون آرخا طرفینده، 20 مئتر کناردا باشقا بیر قایالیغین اوستونه چیخیب، هم دنیزی، هم ده او قیزی سئیر ائدیردیم. بزن اللرینی داراق ائدیب و اوزون ساچلارینی داراییردی. منیم اوچون ماراقلی اولان بو ایدی کی، اونون داورانیشلاری تورکییه نین یایغین دینچی پسیکولوژیسی ایله اؤرتوشموردو. حتّی ظن ائتدیم کی، بلکه سووئتلردن گلن گورجو، روس یا دا ائرمنی قیزی اولا بیلر. قیز دنیزی سئیر ائتمکدن دویوب شهره دؤنمک ایسترکن گؤزلری منه ساتاشدی. قیزین اوزونو گؤردویومده گؤزللیگینه هئیران قالدیم. ایری قارا گؤزلری، دیرسگینه و دیزلرینه قدر آچیق اولان بیاض ووجودوندان اکس اولونان گونشین شوعاعلاری آدامی هئیران بوراخیردی. یاخینلاشدیقجا کؤکسونون بیاضلیغی دا آچیقجا گؤزه چارپیردی. امین اولدوم کی، بو قیز ایسلام کولتورونه منسوب بیریسی دئییلدیر. اؤنومدن کئچرکن  " مرحبا " ،— دئدی. شیرین ایستانبول آغزی ایله بو ادبلی داورانیشی اونو منیم گؤزومده ملک کیمی گؤستردی. سانکی منیم یابانجی اولدوغومو آنلامیش کیمی سوردو
  - نئرئدئنسین؟ 
  - ایراندانام
  - بیز ده یئنی گلدیک، آنجاق ترابزون چوخ گؤزلمیش
  - هاردان گلدینیز کی، تورکییه لی دئییلسینیز می؟ 
  - تورکییه لی یم. آنجاق آلمانییادا دونیایا گلیب اورادا بؤیودوم. باباملا باکییا گئده جه  ییک. بابام اسکی بیر کوممونیست و سووئتلر بیرلیگینی گؤرمگی قافاسینا تاخمیش. کاچ گونه باکییا گئده جه ییک
  - من ده باکییا گئدیرم
  قیز گلیب من دایاندیغیم قایالیغا آرخاسینی دایاییب دوردو و سوردو
  - اؤیله می، سن ده می کوممونیستسن؟ 
  - من چوخ گنجم، نه اولدوغومو بیلمیرم، سادجه بیلیرم کی، ایچیمده حیصه ن بؤیوک بیر وطن دویغوسو وار، آنجاق بو دویغونون دوشونجه و تاریخ پلانیندا نه اولدوغونو بیلمیش دئییلم،— دئدیم و داوام ائتدیم
  - سنین آدین نه؟ 
  - آدیم سئزن
  حیاتیمدا ایلک کز ایدی بو قدر گؤزل بیر قیزی اؤز یانیمدا هیسس ائدیردیم. تام اولاراق دؤنوب اوزونه باخا بیلمیردیم، گؤزللیگی نین منی افسون ائتمه سیندن و بیر خطا یاپماغیمدان چکینیردیم.  « بابان هاردادیر؟» — دئیه، سوردوم
  - بابام هوتئلده، تانیشماق ایستر میسین؟ 
  - بیلمیرم
  اؤیله سینه دئدیم، چونکو باباسی ایله نه دانیشاجاغیمی بیلمیردیم. حتّی عاغلیمدان کئچدی کی، باباسی منی قیزی نین یانیندا گؤردویونده قیزا دا بیلر
  - او زامان من گئدیگیم
  - من بیر نئچه گوندور سیزین بیر آز اؤنجه اوزرینده دوردوغونوز او قایالیغین اوستونده دوروب اوزو دنیزه طرف شعر اوخویورام. من ده گئدیم او قایالیغین اوستونده بیر آز دوشونوم
  - دوشونه سن می؟ 
  - اوت قالیبا بو دفعه  دوشونمم ده گرکه جک
  -تامام، گؤروشوروز،— دئدی و گئتدی
  من ده قایالیغین اوستونه طرف آددیملادیم. بو دفعه  قایالیغین اوستونده نه شعر اوخویا بیلدیم، نه ماهنی، نه ده باغیرا بیلدیم. دنیزده دلی دالغالارین بیر-بیرلری ایله چارپیشماسی نین تام ترسینه اولاراق ایچیمده درین بیر سسسیزلیک و سوسقونلوق وار ایدی

3
  آوقوست آیی نین گونباتان چاغی نین قیزمار گونشی آلتیندا موسافیرلر سیرایا دورموش گمییه مینمک اوچون بکله ییردیک. مندن 20-30 کیشی آرخادا سئزن ده آتاسی نین قولونا گیرمیش قویروقدا (صفده) بکله ییردی. آتاسی چوخ یاراشیقلی و ظاهیرن گنج گؤرونن بیریسی ایدی. چوخ بؤیوک بیر گه می ساهیلده دورموش و موسافیرلر مینمه یه باشلامیشدی. پاسپورت کونترولوندان سونرا بؤیوک بیاض گمییه گیریلیردی. موسافیرلرین چوخو قادین ایدی. ان چوخ دا گورجو، روس و ائرمنی قادینلاری ایدی. بعضی تورکییه وطنداشلاری دا وار ایدی. من ده پاسپورت کونترولوندان کئچدیکدن سونرا گمییه گیردیم. ایلک دفعه  ایدی گه می ایله موسافیرت ائده جکدیم. ایلک دفعه  ایدی بو قدر بؤیوک بیر گمییه مینیردیم. گه می نین ایچینده هر تور خیدمتلر وار ایدی. بار، موختلیف آلکوقول و غئیری آلکوللو ایچکیلر و... ترابزوندان سووئتلر بیرلیگی نین گورجوستان جومهورییتی نین پوتی لیمان شهرینه قدر گه می ایله گده جکدیک، اوردان اویاناسینی دا او شهرده بللی ائده جکدیک. گه می یولا دوشدویونده اؤنجه هر کس اؤز یئرینده اوتورموشدو. داها سونرا اؤزللیکله گورجو خانیملار باشلادیلار چانتالارینداکی وودکالاردان ایچیب رقص ائتمه یه. بم-بیاض گئیینمیش بیر گورجو گؤزه لی منه یاخینلاشیب و اینگیلیس دیلینده «منیمله دانس ائتمک ایسترسن می؟» دئیه، سوردو. من ده «من میللی دانسلاریمیزی باشاریرام، سیزین کیمی اوینایامام»،—دئدیم. قادین الیمدن یاپیشیب و «گل قافقاز دانسی اوینایالیم»،دئدی. سونرا دا بارمئنه  " بیر قافقاز دانس هاواسی قویون لوطفا " ،— سؤیله دی. بارمئن ده بیر اویون هاواسی قویدو. بیر یئرده اوینادیق، چوخ اوینادیق. من ده هوسلنمیشدیم، اویناماقدان یورولموردوم. بیر زامانلار باکی تئلئویزیونوندان سئیر ائتدیگیم دانسلاری تکباشیما مشق ائدردیم ائویمیزده. باشقا خانیملار دا بیزه قاتیلمیشدی. موسیقی بیتدیکدن سونرا بیاض پالتارلی قادین الیمدن یاپیشیب منی اوتوردوغو یئره طرف چکدی. «منیم بوللوجا گورجو شارابیم وار، گل بیر یئرده ایچه لیم»،—دئدی.  «تامام، ایچه لیم»،—دئدیم. آنجاق چوخ ایچمکدن چکینیردیم. چونکو بیر دفعه  اردبیلده و بیر دفعه  ده تبریزده کامانچاچی الی فرشبافین ائوینده ایچیب، سرتجه کئفلنمیشدیم. باغیردیغیمی، یوکسک سسله فوضولیدن، نسیمیدن شعرلر سؤیله دیگیمی، ایران-ایراق ساواشیندا دسته-دسته گؤزومون اؤنونده اؤلنلری خاطیرلاییب و اوجا هؤنکورتولرله آغلادیغیمی سؤیله میشدیلر عاغلی باشیندا قالمیش اولان دوستلاریم.  
  بیاض پالتارلی گنج خانیم بارداقلاری قیرمیزی گورجو شارابی ایله دولدوردو. اللرینی بوینوما سالیب «سن یاخشی کیشیسن، یاخشی اویناییرسان، سنین ساغلیغینا ایچه لیم»،— دئدی. هم ده اونونلا اوینادیغیم اوچون یاریم-یامالاق تورکجه سی و گورجو تلففوظو ایله میننتدارلیغینی بیلدیریردی. هر کس بیر طرفده ایچمکله، رقصله مشغول ایدی. من بیاض پالتارلی خانیمدان «سنین ایشین نه؟» —دئیه، سوردوم.  «گورجوستان درام تئاتری نین آکتریساسییام»،—دئدی. بونا چوخ سئویندیم. بیر آکتریسا ایله همسفر اولماق آرزولاریمدان بیری ایدی اصلینده. بیر نئچه بارداق ایچدیکدن سونرا ایچیمده کی  ایسلام شرقینه مخصوص اولان اوتانجاقلیق کومپلئکسلری ده یوخ ائدیلمیشدی. خانیمین الیندن توتوب، بو دفعه  ده من اونو دانس ائتمه یه دعوت ائتدیم. آنجاق بو دفعه  اونون ایسته دیگی کیمی اوینامالی ایدیق. او، «باشارماسان دا اؤنملی دئییل، سن کندینی منه بوراخ و منیم کیمی حرکت ائله»— دئدی. گنج قادین باشینی منیم چیینیمه قویوب، اللری ایله ده بوینوما ساریلمیشدی. بؤیلجه بو رقص حاقیندا هئچ بیر تجروبم اولماسا دا، من ده اونو بیر شکیلده اللریمله توتموشدوم. گنج خانیم یاواش-یاواش گورجو دیلینده سانکی شعر پیچیلداییردی قولاغیما. نه سؤیله دیگینی آنلاماسام دا جومله لرین موسیقیسیندن، وضعنیندن و سسی نین تیترمه سیندن شعر اولدوغونو هیسس ائدیردیم. قادی نین نم نفسلری بوینوما، دوداغیما توخوندوقجا تهریک اولوردوم. سانکی گؤزلریمه زیللنمیش اونون خومار گؤزلری مندن درین بیر ایستکده بولونماقدا ایدی. اؤزومدن آسیلی اولمایاراق دوداقلارینی اؤپمه یه باشلادیم. گؤزلرینی یوموب دوداقلارینی منه بوراخمیشدی. بیر آز اؤنجه ایچدیگیمیز شرابین دادی دوداغیندان تکرار آغزیما دولوردو. قادین اسرارنگیزلیگی ایله قاریشیمیش شرابین دادی بدنیمی تیتره دیردی. اللریمین تیترمه سینی گیزلتمک اوچون اونو داها دا برک-برک باغریما باسیب سیخیردیم... 
          ایزدیحامین ایچینده بیردن گؤزلریم سئزه نین آتاسینا ساتاشدی. بیر نئچه خانیملا بیر یئرده شاراب ایچیردی. سئزه نین هاردا اولماسی ایله ماراقلاندیم. کالابالیغین دیشیندا، سالونون دیبینده بیر تورک گنجله صؤحبت ائدیردی. گئت-گئده آرتیق دانس حرکتلیلیگی آزالیردی. بعضی موسافیرلر اوتوردوقلاری یئرده یاتماق ایسته ییردیلر. گورجو آکتریساسی، بیاض پالتارلی آمانا ایله ده بیزیم بیر-بیریمیزه ساریلماغیمیز اوغورلا بیتمیشدی. ایلک کز بیر قادینلا اؤپوشمه نین لذتینی بوتون روحوملا یاشامیشدیم. نه اونون، نه ده منیم اینگیلیزجه میز یئترلی دئییلدی. آمانانین دا گؤزلری یورغون گؤرونوردو آرتیق. یاتماق ایسته ییردی سانکی، آنجاق کولتورلو بیر اینسان اولدوغو اوچون بیردن-بیره آیریلا بیلمیردی. سانکی اویغون آن آختاریردی کی، ختریمه دیمه دن آیریلیب ایستیراحت ائتسین. «هر کس یاتیر، بلکه سیز ده دینجله سینیز»،— دئدیم. او ایسه تورک دیلینده «چوخ تشککور ائدریم»،—دئییب، آیریلیب یئرینده اوتوردو. اوزونده دادلی بیر گولوشله منه باخا-باخا و سانکی بو شیرین گولوجوکلری ایله تشککور ائده-ائده یئرینده اوتورموشدو. من ده اؤز یئریمده اوتوردوم. سئزه نین آتاسی گنج خانیملارلا بیر یئرده شاراب ایچمه سینه داوام ائدیردی. شاراب و سئویشمه منی اؤز ائتکیسی آلتینا آلمیشدی. یوخوم گلیردی. هم ده چوخ دادلیجا یوخوم گلیردی، چونکو هم رقص ائتمکدن، هم ده شرابدان قایناقلانان بیر یورغونلوق جانیمی سارمیشدی. یاتماق اوچون ده آرتیق اویغون زامان ایدی. موسیقی سسی دورموشدو، چئوره ده چوخلاری دا اویوموشدو. منی ده یوخو آپاردی

4
          تقریبن ایکی ساعاتدان سونرا یوخودان اویاندیم. هر کس یاتمیشدی. آلتی ساعات داها یولوموز وار ایدی. سئزه نین ده آتاسی باشینی گنج بیر خانیمین چیینینه قویوب یاتمیشدی. سئزنله گنج تورک اوغلان یوخ ایدی. جانیم سیخیلماغا باشلامیشدی. گه می نین اوستونه چیخیب دنیزی سئیر ائتمک ایسته دیم. پیلله لرله قالخیب گه می نین اوستونه چیخدیم. دنیزین قارانلیغی باشقا جور اولورموش. قارانلیق، دنیزده ایکی قات اولور. چونکو قارانلیق اؤزو ده سودا اکس اولوندوغو اوچون داها دا قاتیلاشیر. اوزاقلارین قارانلیغی چوخ فرقلی گؤرونوردو. ایلک دفعه  بئله قاتی قارانلیق گؤروردوم. گه می نین اوستونده چیراقلار یانیردی و گه می نین چئوره سی گؤرونوردو. گه می سولاری یاریب ایره لی گئتدیکدن سونرا آرخاسینداکی سو ایزلری چیراقلاری نین ایشیغیندا گؤرونوردو. اوزاقلار ایسه اینانیلماز قارانلیق ایدی. سانکی گه می، سادجه سولاری دئییل، هم ده او سرت قارانلیقلاری اؤز ایشیغی ایله یاریب ایره لی گئدیردی. داها اوزاقلاردا سویون وار اولدوغو حیسس اولونموردو، سادجه قارانلیغین وار اولدوغو هیسس اولونوردو. دنیز آنجاق اؤزونه مخصوصلوغو و هاواسی ایله مؤوجودلوغونو گؤستریردی. گه می، سولاری یاریب ایره لی گئتدیکجه، دنیزین وارلیغی گؤزله ده هیسس ائدیله بیلیردی، یوخسا فضا، ساغ- سول هر طرف قارانلیق ایدی. بلکه ده گه می نین سسی اولماسا بو قارانلیق قورخودوجو کابوسا دا دؤنوشه بیلردی. بو قارانلیغین قورخونجلوغونو اؤنله ین بیلگی ایدی. بیلیردیک کی، سفردگیک، قارانلیغین ایچینده حرکتسیز دئییلیک، حرکتدگیک. بو حرکت حاقیندا بیلگی، اینسانی راحاتلادیر، یوخسا بو قاتی قارانلیقدا اینسان بوغولا بیلر. گمیلر باتدیغیندا و بو باتیشی اینسان فرق ائتدیگینده قورخو او زامان باشلاییر. قورخو او زامان باشلاییر کی، اینسانین حرکت حاقیندا بیلگیسی بیلگیسیزلییه دؤنوشور. اینسان بیلیر کی، آرتیق ایسته نیلن حدفه دوغرو حرکتده دئییلدیر
  گمینین اوستونده بو شکیلده دویغولار، دوشونجه لر ایچیمدن کئچیردی. هاوا بیر آز سویوق ایدی. گمینین سورعتلی ایره لیگه طرف حرکتی آدامی اوشودوردو. آنجاق بورادان دنیزی سئیر ائتمک چوخ ایلگینج ایدی. گئرییه دؤنوب ایستی پالتار گئیینیب، یئنه ده گئری دؤندوم. گمینین دیگر باشیندا سئزن، تورک گنجله دورموش، صؤحبت ائدیردیلر. اونلارا طرف گئدیب، «اییی آخشاملار!»،— دئمک ایسته دیم. سؤیله دیکدن سونرا هر ایکیسی ده منه «ایی آخشاملار!»،— دئدیلر. سئزن ایسه «بیزیم قونوشمایا قاتیلا بیلیرسن»،— دئدی. من ده اونلارا قاتیلدیم. گنج آدام ادبییات هوسکاری و نجیب فاضیل قیساکورک هئیرانی ایمیش. سئزنه «منجه سن قیساکورگی دیقتله اوخومالیسان»،— سؤیله دیگینی دویدوم. سئزن ده «دقیق اوخومادیغیمی هاردان بیلیرسن. قیساکورک، سادجه شاعیرلیگی ایله دئییل، باشقا اثرلری ایله ده تانینان بیریسیدیر. اونون، جومهورییتی قورانلار حاقیندا گؤروشونه قاتیلمیرام. اونا گؤره جومهورییتی قورانلار میلتی ماددی پلاندا قورتارمیش و معنوی پلاندا قارانلیغا گؤمموشلر. اولا ماددی پلانلا معنوی پلانین سینیرلارینی کندیسی ده بیلمیر، بللی ائتمیر. ینی ماددنین هاردا بیتیب، معنانین هاردان باشلادیغی. دیگر طرفدن ایزمیرین، ایستانبولون، قارسین و... ایشغالدان قورتاریشی قورتولوشون، سادجه ماددی پلانینی می اولوشدورور؟ قیساکورک، عوثمانلی دؤنمینی ایدئالیزه ائدن سولطان حمید جهالتینین هئیرانی اولان بیر شاعیردیر. او، جومهورییتی قورانلارین هامیسینی ساختا قهرمان آدلاندیریر و تورک میلتینین تاریخی میسسیونونو دا بو ساختا قهرمانلاری تاریخدن سیلمک کیمی گؤرور. بو گئریجیلیک دولو باخیشلارینی بو میصراعلارلا بیان ائدیر
«بیزه قالان عزیز بورج اسرلیک زامانلاردان 
  تاریخی تمیزله مک، ساختا قهرمانلاردان»
  قیساکورک تورکییه ده کی  حیزبوللاه تئرور اؤرگوتونون ایدئولوقودور. اونون «بؤیوک دوغو»  پروژه سی ده تورکییه نی ایسلام اؤلکه لری نین قارانلیغینا گؤممک اوچون اورتایا آتیلمیشدیر. تورکییه ایسلام اورتا چاغیندان قورتولماغا اؤزَنیرکن، او، تورک میلتی نین بو قارانلیقدا قالماسینا ایصرار ائدیر. من اونون فیکیرلرینه قطعییین قاتیلمیرام. قیساکورکچیلیک تورک میلتی نین ذهنینی تکرار عوثمانلی قارانلیغینا سؤوق ائتمک ایسته ییر.»— دئدی. او زامان منیم میللی مسئله لرله باغلی بیلگیم چوخ- چوخ آز ایدی. آنجاق اؤیرنمک ایسته ییردیم. تورکییه و قوزئی آذربایجانین سون 80 ایللیک تاریخی ایله باغلی آز بیلگیم وار ایدی. باکیدا یازیلمیش و داها سونرا موسکوادا «پروقرئسس» نشرییاتی طرفیندن فارس دیلینه ترجومه ائدیلمیش بیر نئچه رومان اوخوموشدوم. بو رومانلاردا دا م.ه. رسولزاده کیمی شخصییتلر اینگیلیس جاسوسلاری کیمی تانیدیلمیشدی
  گنج آدام «سووئتلر بیرلیگی داغیلاجاق و ایسلامی دیرلر اساسیندا تورک دونیاسی بیرلشه جکدیر»،— فیکرینی ایره لی سوروردو. سئزن ایسه «پکی ندن بو زامانا قدر ایسلام، تورک دونیاسینی بیرلشدیرمه دی ده، بوندان سونرا بیرلشدیره جکمیش؟ هئچ دوشوندونوز مو کی، تورک دونیاسی نین پارام-پارچا اولوشونون ندنلریندن بیری ده ایسلام و ایسلامی فرقلی آلقیلامالار اولموشدور؟ تورک-ایسلام تاریخینده اؤیله بیر دؤنم وار می کی، تورکلوک شعورلو شکیلده ایسلامی دیرلر اساسیندا بیرلشمیش اولسون؟ عوثمانلی شعورلو بیر بیرلیک دئییلدی. زاتن عوثمانلیدا شعور دئیه بیر آنلاییش یوخ ایدی. شعور بیر بیولوژیک مسئله دئییلدیر، ائییتیم مسئله سیدیر. عوثمانلیدا بیر ائییتیم سیستئمی وار می ایدی؟ وارییدیسا، ندن عوثمانلی چؤکدویونده، یالنیز یوزده یئددی اولاراق اینسانلار یازیب-اوخوماقدان برخوردار ایدی؟ بو یازیب-اوخوماغی باشارانلارین دا چوخو ائرمنیلر، یهودیلر و دئوشیرمه لر ایدی. موسلمان اولمایانلارین یازیب-اوخوماغا صاحیب اولمالاری عوثمانلی تشببوسونون نتیجه سی دئییلدی. ائرمنیلرین کیلسالاری، یهودیلرین سیناقوقلاری اونلاری ائییتمیشدی. بیرلیک شعورونو تورک تاریخینه ایسلام گتیرمیش می، گتیرمیشدی ایسه، نره یه باتیب گئتدی او بیرلیک فلسفه سی، بیرلیک ذهنییتی؟»،— دئیه شیرین ایستانبول لهجه سی ایله دانیشیردی. و داوام ائتدی: «تورک بیرلیگی مودئرن بیر مفهومدور. بو بیرلیگی آنجاق و آنجاق مودئرن تورک ذهنییتی ساغلایا بیلر. اسکی دیرلره دایاناجاق اولسانیز بیرلیک ساغلاناماز. بیرلیک مفهومو چاغداش دونیانین اورتایا قویدوغو بیر اولقودور. چاغداشلیغی یاخالایا بیلمزسک تورک دونیاسینی بیرلشدیرمک بیر یانا دورسون، تورکییه نی ده شریتین، دینچیلیگین قورخونج قارانلیقلارینا گؤمریک. بو اوزدن ده غرب مئتودولوژیسینه احتییاجیمیز وار. حتّی ایسلامی دا علمی شکیلده آنلایا بیلمه میز اوچون باتی نین بیلیمسل مئتودونا مؤحتاجیق. ایسلام اوزرینه یازیلمیش اسکی تفسیرلرله هئچ بیر یئنیلیک و گلیشمه الده ائدیله مز. عوثمانلی نین سون خاینی سولطان وحدالدین ایدی. سیز تورک-ایسلام اولکوچولری اونو خاین اولاراق گؤرمورسونوز. اؤلکه نی قوروماق یئرینه اینگیلیسلره سیغینان خاین دئییل ده ندیر، پکی؟ «تورک-ایسلام اولکوچولوگو» بیلییور موسونوز ندیر؟ تورک دونیاسی نین اوزون وعده ده ده بیرلیگینی پوزماق اوچون اورتایا آتیلمیش ایدئولوژیدیر. گویا تورکلر داها اؤنجه گئری ذکالی ایمیش، ایسلامییتله شرف قازانمیشلار. بوتون تورک-ایسلام تاریخی نین میللی- معنوی دَیَری بیر گؤیتورکلر دؤنمینه ائشیت اولمازکن، ناسیل ایسلام اؤنجه سی تورک کیملیگینی گؤرمزلیکدن گلیرسینیز؟ تورک-ایسلام اولکوچولوگو آتاتورک اولوسچولوغونا قارشی تورک دوشمنلری طرفیندن اورتایا آتیلمیشدیر.» سؤیله دی. گنج آدام چوخ پریشان گؤرونوردو. بلکه ده قارشیسینداکی بیر ائرکک اولسایدی دالاشا دا بیلردی. آنجاق سئزه نین قارشیسیندا سانکی یئنیک بیر پسیکولوژی ایله «سن حددیندن آرتیق باتیلیلاشمیشسان. فیکیرلرینیزله کسینلیکله راضیلاشمیرام. بیزیم بیرلیک ایستگیمیزین آرخاسیندا درین بیر معنوییات اولمالیدیر. اولمازسا اولماز. او اخلاقی و معنوی دیرلری ده آنجاق ایسلامییت بیزه وئره بیلر. تورک میلتی ایسلامییتله شرفلندیکدن سونرا بؤیوک دؤولتلر قورموش و مدنییتلر اینشا ائتمیشدیر. سنین گؤروشونه سایقی دویورام، آنجاق قبول ائتمیرم.»،— دئدی. سؤزلرینی بیتیردیکدن سونرا دا موساعیده ایسته ییب آیریلدی
  گمینین اوستونده بیر من، بیر ده سئزن قالمیشدیق. سئزه نی ایلک گؤردویومده گؤزللیگی منی باشقا جور ائتکیله میشدی. لاکین ایندی اونون فیکیرلرینی بو قدر درین بیلگی ایله سؤیله مه جسارتیندن قورخار کیمی اولموشدوم
          «ماراقلی فیکیرلرینیز وار. بو قدر گنج اولمانیزا باخمایاراق، علمینیز چوخ یوکسک. نه یازیق کی، من تورک تاریخی ایله باغلی هئچ بیلگیم یوخ. بیزیم عاغلیمیزی قارانلیقدا ساخلامیشلار ایراندا. اصلینده منیم بو سفریم ده حاقیقتیمی کشف ائتمک آماجی داشیییر»،— دئدیم
«یوخ، من ده یئنیجه باشلامیشام. منیم بابام کوممونیست اولدوغو اوچون تا چوجوقلوقدان منه هپ کوممونیست ادبییاتی اوخوتموشدو. اینسانلیغا گرک اولمام اوچون باباما گؤره مارکسیست اولمام گره کیرمیش»،—دئدی
  سئزه نین آتاسی دا گه می نین اوستونه چیخمیش بیزه طرف گلیردی. یاخینلاشدی و تانیش اولدوق. اردم به یین صؤحبت طرزی منه چوخ تانیش ایدی. بیر کوممونیستین اولایلارا نئجه یاناشدیغی هاقدا هم بیلگیم، هم ده تجروبه لریم وار ایدی. اردم به ی منیم ایراندان اولدوغومو بیلدیکدن سونرا سمد بئهرنگینی اوخویوب-اوخومادیغیمی سوردو. منیم ده کوممونیزم تعلیماتی حاقیندا بیلگیمین وار اولدوغو و او حیسسییاتلا تانیشلیغیم اردم به یی ممنون ائتمیشدی. آنجاق منیم او آندا کوممونیزمله هئچ بیر باغلانتیم قالمامیشدی. بیر بوشلوق ایچینده ایدیم. بیلیردیم کی، کوممونیزم بیزه ایهانت ائتمیش. آنجاق بونون علمی- منطیقی سببینی ایضاح ائده بیلمیردیم، بونون اوچون زامان لازیم اولاجاقدی. دینی طرفیمین زیف اولماسی منی سئزنه طرف سؤوق ائدیردی. سفر سوره سینجه ایراندا بیزیم اوزریمیزه اویقولانان ایسلام ظولموندن سئزنه چوخ دانیشاجاقدیم. اردم به یین قیزی نین منیمله تانیشلیغیندان بیر ممنونلوق هیسس ائتدیگینی آنلادیم. سئزن آلمانجانی، اینگیلیسجه نی موکممل بیلیردی. باکییا چاتانا قدر همیاش اولدوغوم سئزنله بیر چوخ مؤوضوع حاقیندا صؤحبت ائده جک، بیر چوخ شئیلر اؤیرنه جکدیم. سئزنله منیم اورتاق بیر یؤنوموز وار ایدی: هر ایکیمیز قوزئی آذربایجانین ایقتیصادی، سیاسی، مدنی دورومو هاقدا آز بیلگییه صاحیبدیک. هر ایکیمیز ده بو هاقدا ماراقلانیردیق. من، یالنیز آذربایجان موسیقیسی حاقیندا نیسبتن بیلگی صاحیبی ایدیم. سئزن آذربایجان موسیقیسینی سئویردی

4
  سحر چاغی پوتییه چاتدیق. اردم به ی گمیده تانیشدیغی قادینلاردان آیریلماق ایستمیردی. اونلارلا صمیمیلشمیشدی. او خانیملاردان بیریسی اردم به یی ائوینه قوناق دعوت ائتمکده قرارلی ایدی. گنج و گؤزل خانیم، اردم به یین الیندن یاپیشیب گوله-گوله «سیزی ائویمده گؤرمه دن بوراخمایاجاغام، گل منیم ائشیمله ده تانیش اول، داها سونرا ائشیم اؤز آراباسی ایله سیزی یا آوتوواغزالا، یا دا واغزالا چاتدیرار»،— دئییردی. اردم به ی دعوتی قبول ائتدی و قیزینی دا یانینا آلیب گئتمک ایسترکن، اردم به یله ال سیخیشیب آیریلماق ایسته دیم. «هر حالدا باکیدا بولوشاجاغیق یقین کی»،— سؤیله دیم. بو آن سئزن، باباسینا «یول آرخاداشیمیزین بیزیمله گلمه سینه بیر ساقینجا یوخسا، برابر گئده لیم»،— دئدی. برابرجه پوتیده دعوتچی گورجو خانیمین ائوینه یولا دوشدوک. بو آن آمانا منه یاخینلاشیب،  " سیزه یگی یولچولوقلار، گمیده کی  ائشلیگین اوچون تشککور ائدریم " ،—دئییب ویدالاشدی. آمانانین اینجه و بیاض الینی سیخیب،  " اسن قال، سنه موتلولوقلار دیله ییرم، کیم بیلیر، بلکه بیر زامان باشقا بیر یئرده یئنه ده قارشیلاشدیق و بیر یئرده رقص ائتدیک " ،— دئییب آیریلدیم. ائوینه یوللاندیغیمیز گورجو خانیم چوخ سئوینجلی ایدی. من بئله حساب ائدیردیم کی، بو قدر گؤزل اولان، آریستوکراتجا داورانان بیر خانیمین گؤزل بیر ائوی اولمالیدیر. آنجاق ائوینه چاتاندا بوتون دوشونجه لریمیز آلت-اوست اولدو. هم اؤزو، هم ده اری اونیوئرسیتئت بیتیرمیش بو خانیمین ائوی عومومی بیر حَیطده یئرلشیردی. عومومی حَیطه گیردیگیمیزده حَیطین بوتون آداملاری باشیمیزا توپلاشیب بیزه باخیردیلار. سانکی عؤمور بویو حیاتلاریندا یابانجی اینسان گؤرمه میشدیلر. او زامان سووئت جهننمی نین قاپیلاری خاریجی دونیایا یاواش-یاواش آچیلیردی. گورجو خانیمین اری ده گلدی، بیزیمله گؤروشوب ائوه دعوت ائتدی. ائوه گیردیگیمیزده سانکی زیندانا داخیل اولدوق. او یوخسوللوغو من یازماقلا آنلادا بیلمرم. سئزن اوزونو باباسینا توتوب «بابا، سنین غورور دویدوغون کوممونیزم اینسانلاری بؤیله سینه موتلو ائتمیش!» — سؤیله دی. اردم به یین گؤزلری حئیرتدن برله قالمیشدی. توالئته گئتمک احتییاجی اولدو. 15-10 عاییله نین یاشادیغی بیر حَیطده یالنیز بیر توالئت وار ایدی. توالئته گیردیگیمیزده ایسه قورخونج اییرنجلیکله راستلانیردیق. بو قدر گؤزل و نجیب اینسانلاری سوسیالیزم بدبخت ائتمیشدی. آلمانییانین مورففه حیاتی نین ایچینده بؤیوموش سئزن اوچون بوتون بو گؤرونتولر بیر فلاکت کیمی گلیردی. ائودن واغزالا زنگ ائدیب پوتی-طیفلیس قاتاری نین زامانینی اؤیرندیلر
  قاتارین بیر کوپئسینده یالنیز اوچوموز ایدیک. اردم به یله ده موناسیبتیمیز درینلشمیشدی. موختلیف مؤوضوعلاردان صؤحبت ائدیردیک. سئزن سؤزو هر دفعه «ایرانداکی تورکلر» مؤوضوعسونا گتیریب چیخاردیغیندا باباسی، «قیزیم، بو آشیری میللییتچیلیگی نه زامان بوراخاجاقسان؟» — دئیه سئزه نی سوسدوروردو. منیم ده میللی شعوروم او زامان یوخ درجه سینده ایدی. عومومدونیا مسئله لری حاقیندا اؤز وطنیمین کئچمیشیندن، بو گونوندن داها چوخ بیلیردیم. سئزه نین ماراقلارینا جاواب وئره بیلمیردیم. آذربایجانی گؤرمه یه، اورانین ایقتیصادی-ایجتیمای دوروموندان خبردار اولماغا تله سیردیم. آنجاق گورجوستانین وضعیتی منی چوخ اوزموشدو. آذربایجانین دا وضعیتی نین آشاغی-یوخاری ائله اولاجاغینی ظن ائدیردیم
  من اوخودوغوم بعضی رومانلارلا باغلی سئزنه دانیشیردیم. او زامانلار، اؤزللیکله رومئن روللانین «ژان کریستوف»  و «هئیران روح» اثرلری منی چوخ ائتکیله میشدی. او کیتابلاردا و دیگر اوخودوغوم رومانلارداکی شخصییتلرین روح حاللاری حاقیندا دانیشیردیم. سئزن ایسه آلمان ادبییاتیندان صؤحبت ائدیردی. آنجاق داها چوخ مودئرن تورک ادبییاتی حاقیندا لذتله دانیشیردی. ناظیم حیکمتین شعرییتینی سئویردی، آنجاق اونون روسچولوغونو قبول ائتمیردی. باباسی قیزی نین بو طرز یاناشماسینا اعتیراض ائدیردی. اردم به ی اوچون ناظیم حیکمت سانکی بیر پئیغمبر کیمی شاعیر ایدی. یول بویونجا داها دا دوستلاشمیشدیق. سئزه نین کؤنوللری ویران ائدن گؤزللیگی ده آرتیق منیم اوچون دوغمالاشمیشدی. سئزنه عاشیق اولماقدان قورخوردوم. چونکو آرامیزدا درین کولتور، دونیاگؤروشو فرقلیلیگی و دیگر درین فرقلیلیکلر وار ایدی. آنجاق سئزن هم گؤزللیگی، هم ده زنگین دوشونجه لری ایله آرتیق قلبیمین بیر یئرلرینده اؤزونه یئر ائتمیشدی. دوشونوردوم کی، منیم شعر تبیم اوچون یاخشی بیر فورصتدیر سئزه نی سئومک. اونون عشقی یولوندا گؤزل عاشیقانه شعرلر یازارام. تورک یازاری پیامی صفا حاقیندا دانیشدیغیندا، صیفتینده کی  گؤزل میمیکالارلا دوشونجه لری ائله آهنگدارلیق اولوشدوروردو کی، سؤیله دیکلری سادجه عاغلیمی دئییل، بوتون هیسسییاتیمی و روحومو ائتکیله ییردی. ایللر سونرا سئزه نین شرفی خاطیرینه پئیامی صفانین اثرلرینی لذتله اوخودوم
  طیفلیسده آیریلمالی اولدوق. اردم به یین طیفلیسده آرخاداشی وار ایدی و ایکی گون اورادا قالماغی دوشونوردو. آیریلدیغیمیز زامان هیسس ائتدیم کی، ایچیمی بیر آغری ساردی. قلبیمین درینلیگیندن قایناقلانان مجهول بیر ائنئرژی ووجودومو تیترتدی. سئزه نی بیر داها گؤرمیه جگیمی دوشونوردوم. اونلارلا ال سیخیشیب آیریلدیغیمیزدا سئزن  " سانیریم، باکوده بولوشاجاغیز " ،— دئدی
  من بیر تاکسییه اوتوروب آوتوواغزالا گئتدیم. طیفلیس-باکی یولوندا سئزه نین صورتی و سؤیله دیکلری گؤزلریمین اؤنوندن، عاغلیمدان چکیلمیردی. سووئتلر بیرلیگی نین داغیلاجاغینی هئچ خیالیما بئله گتیرمیردیم. یالنیز بیر شئیه قرار وئرمیشدیم: آرتیق آنکارایا گئری دؤنوب بیرلشمیش میلتلر تشکیلاتی یولو ایله آوروپایا گئتمیه جگم. باکیدا اونیوئرسیتئته گیریب، هم تحصیلیمی داوام ائتدیرمگی، هم ده آذربایجانی دریندن اؤیرنمگی قرارلاشدیرمیشدیم. هیسس ائدیردیم کی، چوخ بیلگی عکسیییم وار و بیر شکیلده بو عکسیکلیگی اورتادان قالدیرمالییام
  باکییا ایلک گیردیگیمده نئفت قوخوسو دیقتیمی جلب ائتدی. ایلک گئجه نی ساهیلده یئرلشن بؤیوک گه می موسافیرخاناسیندا قالدیم. صاباحیسی آذربایجانین مشهور شخصییتلری ایله گؤروشوب اونلاردان اونیوئرسیتئتده اوخویا بیلمم اوچون یاردیم ایستمگی قرارلاشدیردیم.  " آذربایجان "  قزئتی نین باش رئداکتورو سابیر روستمخانلی ایله تانیش اولدوم. اورادا بیر گنج اوغلان کیرایه ائو تاپماغیما یاردیمچی اولدو. شرق بازاری نین آرخاسیندا تک اوتاقلی بیر ائو کیرالادیم. لاکین ویزامین واختی آز اولدوغو اوچون چالیشیردیم ان قیسا مودتده اونیوئرسیتئت مسئله سینی هلل ائدیم. آذربایجان بؤیوک بیر تلاتوم ایچینده ایدی. بو تلاتومون، حرکتلیلیگین سببینی و فلسفه سینی بیلمیردیم. هر کسدن بیر سؤز ائشیدیردیم. لاکین ائشیتدیکلریم عاغلیمین سواللارینا جاواب وئره بیلمیردی. هیسس ائدیردیم کی، درین بیر موتالیه لازیمدیر. آذربایجاندا ائرمنیلره و روسلارا قارشی درین آنتیپاتی وار ایدی. بونون تاریخی سببینی آنلایا بیلمیردیم. آنلامام لازیم ایدی. هیسس ائتدیم کی، بؤیوک بیر مسئولییت اوزریمه یوکله نیر. تفککورومون قارشیسیندا اوزون بیر یول آچیلیردی. لاکین هئچ بیر حرکته قاتیلمادان ایلک اؤنجه باکیدا قالا بیلمم اوچون تحصیل مسئله سینی موطلق هلل ائتمه لی ایدیم

5
  باکییا گلدیگیم ایکی هفته مودتینجه بیر چوخ یئرلره اوغرامیشدیم. باکی تیبب اونیوئرسیتئتینده اوخوماق ایسته ییردیم. آوقوست آیی نین 23-ده اونیوئرسیتئتین رئکتورو ایله گؤروشوم وار ایدی. سحر یوخودان قالخیب، 28 آپرئل (داها سونرا 28 مای اولدو) خیابانیندا هر گون سحر یئمک یئدیگیم کافئیه اوغرادیم. گؤردوم، شهرده چوخ قاریشیقلیق و های-کوی وار. پولیسلر هر طرفه دولموش و شهرین بؤیوک مئیدانلاریندا دا تانکلار یئرلشمیشدی. دسته-دسته آداملار شهرین یوخاریسینا طرف آخین ائدیردی. بیر آغساققال کیشیدن سوروشدوم
  - عمی، نه اولوب، شهر نییه بئله قاریشمیش، بو اینسانلار هارا آخین ائدیر؟ 
  - آی اوغول، هارالیسان؟ 
  - اردبیلدنم
  - اردبیل!؟ 
  - بلی، اردبیل
  - نه زامان گلمیسن؟ 
  - ایکی هفته دیر
  - اونا گؤره بیلمیرسن دئمک
  - نه یی، نه یی بیلمیرم؟ 
  - بیز آیریلیب موستقیل دؤولت اولماق ایسته ییریک. سسسری داغیلیردی. باشدا یانایئو اولماقلا حربچیلر حربی چئوریلیش ائتمیشلر. قورباچووو توتوقلامیشلار. قورباچوودان ایندی خبر یوخدور. جاماعات دا آخین ائدیر خالق جبهه سی نین اؤنونه. سووئتلر بیرلیگی نین هر طرفینده میلتلر آیاغا قالخمیش. روسلار اؤزو ده حربچیلره قارشیدیر. یئلتسین ایندی بو ساعات موسکوانین قیزیل مئیدانیندا جاماعاتی قییاما چاغیریر
  خالق جبهه سی نین اؤنونه طرف دیرماشان اینسان سئلی نین آخینی منی اؤز ایچینه آلیب توپلانتی مرکزینه دوغرو آپاردی. اینسانلارین الینده موختلیف بایراقلار وار ایدی. بو بایراقلارین نه آنلام داشیدیقلارینی بیلمیردیم. گنج خانیملار و اوغلانلار  " هئیراتی "  موغامیندا سس-سسه وئریب، 
   
« یاد قیلینجی ایله دوغراندیق، یئتر! 
  ظولمه قارشی قالخ-قالخ، قول اولدوق، یئتر! 
  بیز آیاغا قالخساق اگر، آیریلیق بیتر! 
   
  قالخ آیاغا، میلت، بوغماسینلار سسیمیزی، 
 بیر بایراق آلتیندا بیرلشدیر بیزی!»   
  اوخویوردولار. بو فریادلار، آنا دیلیمیزده یوکسلن بو فریادلار روحومو دریندن تاثیرلندیریردی. حیسس ائدیردیم کی، روحومون درین قاتلاریندا بیر شئیلر اولوشور. بیر شئیلر ایچیمده وار اولوردو. هیسس ائدیردیم کی، فیکرن درینلیگینه قدر بیلمه دیگیم بو میللی موباریزه بوتون دویغولاریمی سارماغا باشلامیش. اؤز آنا دیلیمده اینسانلارین «ایستیقلال» باغیرتیلارینی ائشیدرکن گؤزلریمین یاشی دورمادان آخیردی. بو میللی مارشلار سانکی منیم سوچلو اولدوغومو ایفشا ائدیردی. گئرچکدن ده اؤزومو گوناهکار ساییردیم، چونکو اؤز میلتیم و کیملیگیم حاقیندا هئچ بیلگیم یوخ ایدی. یاواش-یاواش من ده «یا ایستیقلال، یا اؤلوم!» شوعارینی باغیرماغا باشلامیشدیم. بو شوعارین دوغرو اولدوغونو ویجدانیمدا میلتین هایقیریشلاری تصدیقله ییردی. آنجاق ایستیقلال فلسفه سی حاقیندا معلوماتیم یوخ ایدی. 
  نریمان نریمانووون چوخ بؤیوک هئیکه لی نین یانیندا خالق جبهه سی نین قرارگاهی یئرلشیردی. مئیدان آداملارلا دوپ- دولو ایدی. خالق جبهه سی قرارگاهی نین اؤنونده اوزون بویلو چالباش، چالساققال بیر کیشی میکروفونلا یوکسک سسله دئییردی: «آذربایجان خالقی دیگر میلتلرله بیر یئرده حربچیلرین بو قانونسوز حرکتلرینه قارشی موباریزه آپاراجاق. آزادلیق و دئموکراسی یولوندا دیگر میلتلرله بیر یئرده موباریزه میزه داوام ائده جگیک. بیز، سؤز آزادلیغی، فیکیر آزادلیغی، دئموکراسی ایسته ییریک. یاشاسین دئموکراسی، یاشاسین آزادلیق!» 
  پولیس و اوردو میلتی چئورله میشدی. جاماعاتین «آ-زاد-لیق!» فریادلاری شهری باشینا آلمیشدی. بیردن پولیس میکروفونلاریندان «داغیلین!» سسی یوکسلدی. آنجاق ایزدیحام داغیلمیردی. کیمسه یئریندن ترپنمیردی. پولیسه و اوردویا «ایزدیحامی داغیدین!» امری وئریلمیشدی. بیردن هر طرفدن پولیس و اوردو جاماعاتی دؤیوب داغیتماغا باشلادی. بیر آز اول خالق جبهه سی قرارگاهی نین ائیوانیندان خالقا خیتابن دانیشان اوزون بویلو، چالساققال کیشی نین باشینا پولیس دَیه نَکله ائله ووردو کی، آدام ائیواندان یئره دوشدو. پولیس و اوردو، قاباغینا گله نی آمانسیزجا ووروردو. بیر نئچه گنج خانیمی ووردولار، باشلاری دلیندی، قوللاری قیریلدی. قاچا-قاچ باشلامیشدی. من ده قاچماق ایسترکن، بیردن گؤزوم سئزنه ساتاشدی. سئزن ده ایزدیحامین ایچینده ایدی. الینده اوچ رنگلی بیر بایراق، هارا قاچاجاغینی بیلمیردی. سئزه نی گؤردویومده قاچیب اونا یاخینلاشماق ایسته دیم. بو آن بیر پولیس الینده کی دَیَنَکله سئزه نین بئلینه مؤحکم ووردو. سئزن الینده کی بایراغین ساپینی یئره دایاییب اونا سؤیکنمیشدی کی، ییخیلماسین. دیگر بیر پولیس تکرار سئزه نی ووردو. پولیسلر ووروب کئچیردیلر. عئینی پولیس منه ده چاتدی و بودوما مؤحکم بیر دَیَنَک ووروب کئچدی. یئریمَکده چتینلیک چکدیم. لاکین معریکه دن تئز چیخمالی و سئزه نین ده چیخماسینا یاردیمچی اولمالی ایدیم، چونکو آداملاری پولیس داواملی دؤیوردو. اؤزومو سئزنه چاتدیردیم: 
  - سئزن، سن بوردا نه ائدیرسن؟ — سوردوم. سئزن دانیشماقدا چتینلیک چکیردی. ییخیلماماق اوچون ساغ قولونو منیم بوینوما دولادی و سول الینده مؤحکمجه توتدوغو بایراغا ایشاره ائده رک دئدی: 
  -توت بو بایراغی، قویما یئره دوشسون، بوراخما بو بایراق ائنسین، — دئدی. 
  -بو نه بایراقدیر؟ 
  -بو بیزیم بایراغیمیز ایمیش، تورکون بایراغیدیر، آذربایجانین ایستیقلال بایراغیدیر. 
  بایراغی الیمه آلیب، دیگر الیمله ده سئزه نین قولتوغونا گیردیم. اوزو آشاغی طرف سئزه نی آرخاما آلیب مئیداندان اوزاقلاشماغا چالیشدیم. سئزن آیاق اوسته دورا بیلمیردی. باکی سووئتی دئییلن یئرده بیر تاکسییه اوتوروب، منیم ائویمه گئتدیک. 

6
  سئزن آرتیق منیم اوچون گؤزل، دوشونجه لی بیر قیز اولماق سوییه سیندن چیخمیش و وطنیمین ایستیقلالی اوغرونا ساواشان بیر قهرمان کیمی اولموشدو. بو گؤزل ووجود، آذربایجانین ایستیقلالی یولوندا کؤتکلنمیشدی. هم ده چوخ سرت دؤیولموشدو. ائوه چاتار-چاتماز اونو یاتاغین اوستونه اوزاتدیم. باشینی یاسدیغا قویارکن، دئدی: 
  -ائلچی به یی ووردولار. 
  -ائلچی به ی کیمدیر؟ 
  -ائلچی به ی بو حرکتین اؤندریدیر. اونون باشینا بیر ایش گلسه، آذربایجان ایستیقلالینی قازانماقدا زورلاناجاق. 
  -ائلچی به ی، او اوزون بویلو ساققاللی کیشی می ایدی؟ 
  -اوَت، او ایدی. 
  -سن هاردان تانیییرسان اونو؟ 
  -ایکی گون اؤنجه گئتمیشدیم گؤروشونه. 2 ساعاتدان فاضلا قونوشموشدوق. 
  الیمی آلنینا قویدوم. قیزدیرماسی آرتماغا باشلامیشدی. سویونماسینا یاردیمچی اولمامی ایسته دی. بئلی و بودو قاپ-قارا اولموشدو. 
  -بلکه سنی دوکتورا آپاریم؟ — دئدیم. 
  -یوخ، گرَکمَز. دوکتور باخسا، بیله جک، پولیس وورموش. ک ق ب یه خبر وئره بیلرلر. باشیمیز داها دا درده گیرر. گرکمز دوکتورا اوغراماق، —سؤیله دی. 
  دسمالی ایستی سودا یویوب، بدنینده کی  دَیَنَک ایزلرینه سورتدوم. اؤز جانیم دا برک آغریییردی. آنجاق سئزه نین دردی، اؤز دردیمی اونوتدورموشدو. سئزن تام دلیلر کیمی عصبی شکیلده اؤز-اؤزونه پیچیلداییردی: 
« بئن ازلدن بریدیر حورر یاشادیم، حورر یاشاریم 
  هانگی چیلغین بانا زینجیر ووراجاقمیش، شاشاریم!» 
  هیسس ائتدیم کی، یوخوسو گلیر. یاتسایدی، یاخشی ایستیراحت ائدردی. سئزن درین یوخویا دالدی. من ده آخسایا-آخسایا ماغازادان یئیه جک آلماغا چیخدیم. 

7
  من ده یئرده اوزانیب یوخویا دالمیشدیم. سئزه نین حرکتلری منی یوخودان اویاتدی. گئجه ساعات ایکی ایدی. یاخشیجا یاتمیشدیق. آنجاق سئزن چوخ چتین یئریگیردی. منیم یاشادیغیم تک اودالی ائوه بیر داها دیقتله باخدی. «نه قدر یوخسوللوق و فقر وار بو اؤلکه ده...»،— دئدی. چوخ دالغین و دوشونجه لی ایدی.— «آنجاق چوخ ایلگینچ کی، کندیمی بو یوخسول اودادا نه قدر روحن گوونده هیسس ائدیرم» — دئیه، داوام ائتدی.  
  - نییه گوونده هیسس ائدیرسن کندینی؟— سوردوم. 
  - چونکو ایلک کزدیر کی، حیاتیمدا اینانجیم و بیلگیلریمین ایجابینجا یاشاماقدایام. 
  - داها اؤنجه فرقلی می ایدی یاشاییشین؟ 
  -چوخ فرقلی ایدی، آلمانییادا چوخ ریفاه وار. اورادا حیاتین ماددی ایدئاللاری فرقلیدیر. سووئتلر بیرلیگی او سوییه یه چتین چاتا بیلیر. 
  - جانین چوخ مو آغریییر؟ 
  -اوَت، آما کئچر گئدر. دؤیولنلردن آرتیق دئییلدیم کی. 
  - بابان نرده، بابان دویسا نه دئیه جکسن؟ 
  -بابام ائولندی. باکیدان آلمانییایا بیر عاییله گلمیشدی کاچ ایل اؤنجه. بابام اونلارلا تانیشمیشدی. ائولندیگی قیزین عاییله سینده کسینلیکله میللی هیسس یوخ. هپسی روسجا کونوشور. بیزیم تورکجه ده، ایستانبول آغزیندا کونوشمایی سئویرلر، کندی دیللرینده کونوشماقدان اوتانج دویماقدادیرلار. بئزمیشیم او موحیطدن. آذربایجاندا بؤیوک بیر آشاغیلیق کومپلئکسی وار. روسلاری اوستون و مدنی گؤرمه کومپلئکسی. البتده، بونون تاریخی ندنلری اولسا گرک. شیمدی بابام دا بؤیله آشاغیلیق کومپلئکسینه باتمیش بیر عاییله ایله تانیشمیش، روسجا دانیشماقدان ذؤوق آلان گنج بیر خانیملا ائولنمیش. آنجاق باباما خبر وئرمم لازیم. بابام کؤتو آدام دئییل، سادجه گئرچک بیر کوممونیست. هر تور میلتسئورلیگی فاشیزم اولاراق گؤرمکده دیر. باکی سفریمیز باباملا منیم آرامی چوخ آچاجاق. بابامین کوممونیستلیگینه آرتیق تحممول ائده مم. 
  - اوَت، باکی سفری منیم ده حیاتیمی، دوشونجه لریمی آلت-اوست ائتدی. آنجاق من سنین کیمی چوخ اوخوموش بیریسی دئییلم. عاغلیمدا بیر سورو سورولار وار، اونلارا جاواب بولمام لازیم. سنین تجروبه لرین داها آرتیق، سنجه نه اولاجاق؟ بو دوروم دییشه جکمی؟ گئرچکدن سووئتلر بیرلیگی نین داغیلاجاغینا اینانیرسان می؟ 
  - بورایا گلدیکدن سونرا سووئتلر بیرلیگی نین داغیلاجاغینا تام ایناندیم. بو سیستئم چاغداش دونیایا ایله ایرتیباطا کئچدیگینده داغیلماغا محکومدور. بؤیله حیات می اولور! بو قدر یوخسوللوق مو اولور. اینسانلار ان بسیط بیلگیلردن ده محروم بوراخیلمیشدیر. بو سیستئم داغیلماسینا داغیلاجاق، آنجاق اولا بیلسین، اونو قورباچوو دئییل، بیر باشقاسی داغیتسین. گئرییه دؤنوش اولاماز. ایره لییه آددیم آتیلاجاقسا، بو سیستئم داغیلمالیدیر. 
  -آذربایجانین عاقیبتی نئجه اولاجاق، باغیمسیز اولا بیله جک می؟  
  - آذربایجانی ایستیقلالا گؤتوره جک ذهنییت و تئکنیک مؤوجود دئییلدیر. آنجاق آذربایجان هر حالدا باغیمسیزلاشاجاقدیر. آذربایجانین باغیمسیزلیغی ان چوخ بالتیک اؤلکه لریندن اسینلنه جک. بو گون اونلار شعورلو شکیلده باغیمسیزلیق ایسته ییرلر. بو، آذربایجانی چوخ اولوملو یؤنده ائتکیلیه جک. لاکین آذربایجانی باغیمسیزلیغا آپاراجاق کادر مؤوجود دئییل. شیمدی بو حرکتین لیدئری ائلچیبی اولاراق گؤرونور. آما ائلچی به یین یانیندا بیر تک امکلی حربچی یوخدور. حربچیلر اولمادان آذربایجانین باغیمسیزلیغی چتین اولاجاق. بیر آتاتورک کاراکتئری عکسیکدیر بو حرکتده. آذربایجان، تاریخی و جوغرافی ستاتوس اعتیباری ایله بالتیک اؤلکه لرینه بنزه مز. اونلارین بیر-بیرلری و قونشولاری ایله خوسومتلری یوخ. لاکین ائرمنیستان شیمدیدن آذربایجانا قارشی ساواش آچماغا حاضیر. بو کریتیک دؤنمدن آذربایجانی چیخاراجاق کادرلار یوخ درجه سینده دیر. دیگر طرفدن، 70 ایل مودتینده خالق اؤزونه میللی ایستکلر بللی ائتمه میش، ائدمه میشدیر. خالق اؤزوندن، سویوندان خبرسیز ساخلانیلمیش. اولوسال بیلینجین گلیشمه سی اؤنلنمیش، میللی تفککور چؤکدورولموشدور. بو حرکتین آدی ندیر و یا نئجه اولمالیدیر؟ بو حرکت تورکلوک حرکتیدیر. آنجاق اینسانلار اؤزونه تورک دئمکدن چکینیرلر! آذربایجان موستقیل اولدوقدان سونرا دا دونیایا اویوم ساغلاماسی زامان آلاجاق. یئمکخانالارا فیلان دیقت ائتسنیز، گؤررسینیز کی، اینسانلارین سوفره مدنیتی ده پوزولموش. ایگیدلیک داها چوخ وودکا ایچمکله اؤلچولور. بو اینسانلار باغیمسیزلیق شعورونو یاخالایامازلار. آذربایجانداکی قیپیردانیش (هه رکتلنم) سووئتلر گئنه لینده اولان حرکتلیلیگین بیر پارچاسیدیر. سووئتلئر بیرلیگی داغیلاجاق، آنجاق آذربایجان اولوسچولوق ائوره سینی (مرحله سینی) کئچمکده زورلاناجاق. آذربایجان میلتچیلیک مرحله سینی کئچه بیلمزسه، بو قدر یایغین اولان آشاغیلیق کومپلئکسی اورتادان قالخمایاجاقدیر. بلکه روس اوردوسو-فیلان آذربایجاندان چیخا بیلر، آنجاق روسلارا هئیرانلیق دویغوسو بو میلتین دوشونجه سیندن و دونیایا باخیشیندان چتین چیخاجاق. اسل ایستیقلال ایسه روحلاردا، دویغولاردا و هیسسیاتدا اولمالیدیر، یوخسا دونیا شرطلری اؤز-اؤزونه آذربایجانی ایستیقلالا گؤتوره جکدیر. بو باخیمدان ائرمنیلر و گورجولر آذربایجانلیلاردان داها شانسلی. چونکو اونلارین میللی اینانجلاری وار، آذریلرین یوخدور. آذریلرده شیه لیک، کؤله لیک سیستئمیندن باشقا بیر شئی دئییلدیر. بوتون قایناقلاری فارسجا و عربجه دیر. ائرمنیلرین و گورجولرین کیلسه لری اونلارین روحلاریندا باغیمسیزلیق ایشیغی نین سؤنمه سینی انگلله میشدیر. آنجاق آذربایجاندا، حتّی تورکییه ده ده بیزیم اینانجیمیز ایستیقلال ایشیغینی دایما سؤندورمه یه چالیشمیش. تورکییه نین ده ایستیقلالی اینانج سیستئمیندن دوغمادی. تورک-ایسلام تاریخی اولاراق بیلینن ایرتیجای اینانجین دیشینا چیخان آتاتورک، ایستیقلال ذهنییتینی سیلاه گوجونه بو ایزدیحاما قبول ائتدیردی. ینی بوگونکو تورکییه عوثمانلی میراثی دئییلدیر، بیر داهی نین تاریخی و توپلومون گئریجی دیرلرینی زورلاماسی نین نتیجه سیدیر. عوثمانلی ذهنییتی سئکولاریزمین دوشمنی ایدی. هله ده بو ذهنییت چاغداشلیغا اویوم ساغلایا بیلمه میشدیر. بوتون عوثمانلی دؤنمینده بیرجه ساعات بئله، تورکجه یه اؤنم وئریلمه میشدیر. عوثمانلیلار تورکجه نی سئویمسیزلشدیرمیشدیلر. تورکجه نین گونوموزده یوکسه لیشی جومهورییت دؤنمیندن باشلامیشدیر. بو یوکسه لیش ایسه آتاتورک ذهنییتینه بورجلودور. 
  - ائلچیبی بو حرکتین لیدئردیر، اونون دا دؤولت آدامی اولمادیغی قناعتینده سن، دئییلمی؟. 
  - ائلچیبیله اوزونجا قونوشدوق. منجه خالق جبهه سی سؤیلم یانیلقیسی ایچینده دیر.  
  - ناسیل؟ 
  - شؤیله کی، بونلار توپلوما یانلیش مئساژ وئرمکده دیرلر. بونلار دئموکراسی سؤیله میندن توتدوروب دورموشلار. غربین 500 ایللیک تجروبه سینی اؤزومسمک ایسته ییرلر. اصلینده بو گؤزل بیر ایستک، لاکین آذربایجانین شرطلرینه گؤره غئیری-مومکون. چونکو نه خالق جبهه سی نین بو هاقدا قاپساملی بیلگیسی وار، نه ده اهالی بو سؤیله می قاورایا بیله جک دورومدادیر. بو گون آذربایجانا لازیم اولان گوونلیک سؤیلمیدیر. میللی گوونلیک اولمادان دئموکراتیکلشمه مومکون دئییلدیر. گؤره جکسین، بونلارین بو یانلیش سؤیلملری آذربایجانا چوخ ضرر وئره جک. میللی ایراده نین اؤرنگی اولان میللی دیکتاتورلوغون تعلیمیندن کئچمه یهن بیر توپلوم میلت اولا بیلمز، میللی منافعیینی سئزه بیلمز. بوتون غرب اؤلکه لرینده ده بؤیله اولموشدور. تصوور ائت کی، عوثمانلی جهالتی ایچینده یاشایان بیر اولوسا آتاتورک دئموکراسی حاقی تانیسایدی نه اولوردو؟ 
  - نه اولوردو؟ 
  - خیلافت یئنیدن خورتلار، عوثمانلی قارانلیغی فرقلی شکیلده داوام ائدردی. بو اوزدن ده آتاتورک توپلوما ایلته جک دوغرو سؤیلملر گلیشدیردی. میللی گوونلیک، سادجه سینیرلارین تهلوکه سیزلیگینی قوروماق دئییلدیر، هم ده ایچ تهدیدلری اؤنله مک آنلامیندادیر. آذربایجاندا کؤز آلتیندا ساخلی اولان شیه فاناتیزمی زامان ایچینده یئنیدن باش قالدیراجاق. بو، میللی وارلیغی تهدید ائدن ان قورخونج تهلوکه دیر. بلکه ده بو تهلوکه نی روسلار و فارسلار داها دا هیزلاندیراجاقلار. ائلچیبی ذهنییتینده بو تهلوکه نی اؤنلیه جک، ستراتئژی درینلیگی اولان بیر پروژئ یوخدور، اولا دا بیلمز، چونکو او بیر حربچی دئییلدیر. اؤزتلرسک شؤیله سؤیله یه بیلیریز: آذربایجان کسینلیکله باغیمسیز اولاجاق، آما آذربایجانی تهدید ائدن تهلوکه لری اؤنجه دن سئزه جک، اونلارا قارشی اؤنلم آلاجاق کادرلار مؤوجود دئییلدیر. خالق جبهه سی نین سؤیلملرینده ایرتیجا دا بارینماقدادیر. اونلار بئله حساب ائدیرلر کی، کئچمیشده چوخ بؤیوک اولموشلار، آنجاق شیمدی کیچیلمیشلر. اویسا بو دوغرو دئییلدیر. تورک تاریخینده میللی ذهنییت اولمادیغی اوچون دایما عرب-فارس میللییتچیلیگی دین آنلاییشینا یئم ائدیلمیشلر. هر بیر ایرتیجای داورانیشین ترکیبینده تاریخه فرار دویغوسو وار، اؤلولردن ایمداد دیله مه میسکینلیگی وار. بو ایستک خالق جبهه سی نین ده اساس سؤیله مینی اولوشدورماقدادیر، نه یازیق کی! 
  - آذربایجاندا باغیمسیزلیق ذهنییتینی دوغوراجاق هئچ بیر مدنی حادیثه  سؤز کونوسو دئییلدیر، دئییرسینیز. 
  - آذربایجانین موسیقیسی ایستیقلال چاغریشدیریر. چونکو آذربایجانین موسیقیسی مودئرندیر. ایستیقلال ذهنییتینی ده اورتایا قویان مودئرنیزمدیر. آذربایجان موسیقیسی یئنیدیر و یئنیلیکچیدیر. آذربایجان موسیقیسینده اولان ایستیقلال ذهنییتی دیگر دیرلرده مؤوجود دئییلدیر. بونون اساس سببی اودور کی، آذربایجان موسیقیسی نین تاریخییتی گله جک تاریخ یؤنوملودو، تمایوللودور. کئچمیشین چوروک و تورکلری یابانجیلارا باغلایان اینانجسال دیرلرله ایلینتیسی، علاقه سی یوخدور. آذربایجاندا هئچ بیر ساهه موسیقی قدر گلیشمه میشدیر. میللی-سیاسی شعور، حربی تجروبه موسیقی دوزئیینده اولسایدی، آذربایجان باشاریلی اولور و بؤیوک تاریخ یارادا بیلردی. آذربایجان موسیقیسینده کی  اؤزونه مخصوصلوق دونیادا اولوملو بیر فئنومئن کیمی گؤرونمکده دیر. آذربایجان موسیقیقسی اولوسال اخلاق آنلاییشینی و باغیمسیزلیق مفکوره سینی هایقیرماقدادیر. بونون ندن بو شکیلده گلیشدیگی نین سببینی بیلمیرم، آنجاق بؤیله بیر گئرچکلیک اورتادا. 
  - بؤیله آنلاشیلیر کی، بو عکسیکلیکلری گؤز اؤنونده بولوندوراراق آذربایجان اؤز ایستیقلالی اوغرونا موجادیله ائتممه لیدیر؟ 
  - اؤیله سؤیله مه دیم. عکسیکلیکلری اورتایا قویماق ایستیقلالدان واز کئچمک آنلامیندا دئییلدیر. لاکین آذربایجان موستقیل اولسا دا، بو گون مئیدانلاردا گؤرونن میللی اؤنجوللر اوزون زامان ایقتیداردا قالامازلار. اونلار نه غربی یاخشی تانیییرلار، نه دؤولتچیلیک تجروبه سینه صاحیبدیرلر. روسییا اؤزونو توپارلادیقدان سونرا ایرانلا بیر یئرده یئنه ده اسکی کوممونیستلری آذربایجاندا ایقتیدارا گتیره بیلر. بئله خاوتیک بؤلگه ده آذربایجانی بو کریتیک دؤنمدن چیخارا بیله جک کادرلارین اولماییشی هاقدا قونوشورام. 
  - ایرانین آذربایجانی ایشغال ائتمه کیمی بیر نیتی اولار می؟ 
  - نیتی اولا بیلر، آنجاق نیتینی حیاتا کئچیره مز. تورکییه و ناتو بونا ایذن وئرمز. 
  - تورکییه نین رولو نه اولا بیلر بو اورتامدا؟ 
  - تورکییه، سووئتلرین داغیلاجاغینا اینانمادیغی اوچون هئچ بیر حاضیرلیغی یوخدور. آیریجا، تورکییه ده دؤولت قوروملاریندا عوثمانلی ایرتیجاسی نین قالیقلاری تام محو اولمامیشدیر. اونلارین دردی باشقا. اونلارین تورک بیرلیگی کیمی ایستکلری یوخ. اونلار ایسلام بیرلیگیندن یانادیرلار. داغیلماقدا اولان سووئتلر بیرلیگی مکانیندا یاشایان تورک خالقلارینا تورکییه نین وئره بیله جگی بیریجیک مساژ وار: تورکچولوک. لاکین اونو دا وئره مز دورومدادیر. آتاتورکدن سونرا تورکییه ده دوروم دییشمیشدیر. آنجاق یئنه ده بؤلگه ده سؤز صاحیبی اولان اؤلکه لردن بیری ده تورکییه دیر. بو گون مئیدانلاردا گؤرونن حرکتین اؤنجوللری نین سیاسی ایختیصاصلارینا و تجروبه لرینه تورکییه نین گوونه جگینی سانمیرام. 
  - اونلارین سیاسی ایختیصاصلاری نین و تجروبه لری نین اولماماسی بیر سوچ مو؟ 
  - دئییل، سوچ دئییل. آنجاق بیر میلتین قورتولوشو هسساس مسئله دیر. اورادا سیاسی و حربی تجروبه لرین اولماییشی زورلوقلار دوغورا بیلر. آتاتورک نییه باشاردی؟ هئچدن بیر دؤولت قوردو. چونکو او، گئرچک بیر لیدئر ایدی. 
  - آتاتورکون ساواشلاری و قلبه لری حاقیندا منیم بیلگیم یوخ. آنجاق سؤیله دیکلرینیز منده آتاتورکه قارشی سیمپاتی اویادیر. قالیبا چوخ اوخومام لازیم اولاجاق. چوخ بیلگی عکسیکلیگیم وار. 
  - اوت، آتاتورکون زامانیندا اولوسچولوق چوخ اؤنم داشیمیشدیر. تورک اؤلکه لری باغیمسیز اولارسا، یئنه ده بو یوردلاردان یوکسلن میلتچیلیک دالغالاری تورکییه نی ده سارار، اورادا دا اولوسچولوق دالغالاری یوکسلمه یه باشلار و بو چوخ اؤنملیدیر. 
  او گئجه صوبحه قدر سئزنله بو کیمی مؤوضوعلار اطرافیندا دانیشدیق. اونون بو قدر بیلگین اولماسی، بیلگینلیگی ایله فداکارلیغی منی هئیران قویموشدو.
 
8
  سئزنله برابر آخسایا-آخسایا شهره چیخدیق. قورباچووون بوراخیلدیغینی سؤیله ییردیلر. سئزن باباسی نین قالدیغی ائوه تئلئفون ائتدی. باباسی یوکسک سسله دانیشیردی.  " آذربایجان "  هوتئلی نین قارشیسیندا گؤروشمگی پلانلاشدیردیلار. اردم به یین قولونا چوخ گؤزل و گنج بیر خانیم گیرمیشدی. هر حالدا بو قیز سئزه نین دئدیگی باباسی نین خانیمی اولاجاقدی. اردم به یین داورانیشلاری چوخ آریستوکراتجا ایدی. بیر آز فرقلی سس تونو ایله قیزینا دئدی: 
  -یاوروم، سن نره لرده سن، نییه آخساییرسان؟ 
  - بابا، دونکو گؤستریده وورولدوم، آنجاق یگیییم. 
  - سئزنجیم، من خطا می ائتدیم سنی بو اؤلکه یه گتیردیم؟ 
  - یوخ باباجیم، سن منه چوخ بؤیوک خیدمت ائتدین. من میللی بیلینجیمین گئنیش جوغرافییاسی ایله تانیش اولدوم. لوطفا، باباجیم، سن جانینی سیخما. آیریجا، سنی بو گؤزل خانیملا بو قدر موتلو گؤرمک منیم اوچون بؤیوک بیر موتلولوقدور. 
  - قیزیم، بو تخریباتچی میلتچیلرله سنین نه ایشین وار؟ 
  - بابا، لوطفا! سن، هر شئیی روس کوممونیستلر طرفیندن یاغمالانمیش بو اینسانلارا تخریباتچی دئیه مزسن. بونلار اؤز هاقلاری اوغرونا موجادیله ائدن شریف اینسانلاردیر. منیم میلتیمه تخریباتچی دئیه مزسن، بابا. سن تملسیز کوممونیزم اینانجینا بو میلتین وارلیغینی فدا ائده مزسسن، باباجیم. بو قدر بدبختلیکلری گؤرمورسن می بابا؟ کوممونیستلرین معماریسیدیر گؤردویون بو ویرانه لیکلر. ندن بو میلتین کندی میللی هاقلاری اوغرونا موجادویله سینی تخریبات اولاراق تانیملاییرسان؟ ناظیم حیکمت ده ایهانت ائتمیش. او دا باکیدا اولموش، کوممونیزمین بو رذالتینی گؤرموش و سسینی چیخارمامیش. 
  - لوطفا، قیزیم! ناظیملا ایشین اولماسین. او بؤیوک بیر اینسان. 
  سئزن چوخ یوکسک سسله دانیشدیغی اوچون اطرافدان کئچنلرین دیقتینی جلب ائدیردی. 
  - اولمامیش، بابا! ناظیم ناسیل بؤیوک بیر اینسانمیش کی، کندی سویونا سووئتلرده ائدیلن ظولمه گؤز یومموش، سادجه گؤز یوممامیش، هم ده بو ظولمو تقدیر ائتمیشدیر. من بوردا اؤیرندیم کی، کیریم تورکلرینی تامامن یوردلاریندان ائتمیشلر. ندن بو اولایلارا سسسیز قالمیش؟ ندن هوسئین جاویدین اؤلدورولمه سینه بیر تک شعر بئله یازمامیش؟ بو ناسیل عدالت آنلاییشیدیر باباجیم؟ من چیلدیرماق اوزریم باباجیم. اؤیرندیگیم گئرچکلر منی دلی ائتمک اوزره دیر. 
  اردم به ی قیزی نین باشینی باغرینا باسیب آلنیندان اؤپدو و «ساکین اول، قیزیم»،— دئدی. سئزن یوکسک سسله هؤنکور-هؤنکور آغلاییردی. باشی باباسی نین کؤکسونده آغلایا-آغلایا «من بو میلتی سئودیم، بابا»، — سؤیله دی. اردم به ی و یانینداکی گنج خانیمین دا گؤزلری دولموشدو. منیم ایسه ایچیمده توفان وار ایدی. سادجه گؤزلریم دولموردو، روحوم تلاتوم ایچینده ایدی. اردم به ی «اوچ گوندن سونرا ائویمیزه دؤنوروک. کئچمیش اولسون قیزیم!» — سؤیله دیگینده منیم ایچیمه قارانلیق چؤکدو سانکی. سئزه نین آذربایجاندان آیریلاجاغینی هئچ دوشونمه میشدیم. سئزن ده باباسی نین «گئده جه ییک» سؤزونو ائشیتدیگینده سوسدو. سانکی اوچ گون سونرا آذربایجاندان آیریلاجاغیندان راحاتسیزلیق دویماقدا ایدی. اردم به ی «ائوه گئده لیم می؟»— سؤیله دیگینده سئزن، «یوخ، باباجیم، لوطفا منه ایذن وئر بو اوچ گون حیاتیمی باکیدا وئریملی کئچیریم»،—دئدی. اردم به یین یانینداکی گنج خانیم  " خواهیش ائدیرم، ایذن وئر راحات اولسون " ،— دئدی. اردم به ی غربلیلیک کولتورونو سانکی گنج خانیمینا دا گؤسترمک اوچون، یا دا گئرچکدن ده غرب مدنییتینه صاحیب اولان بیر کیشی اولدوغو اوچون اعتیراض ائتمه دی. یالنیز «او زامان کندینه دیقت ائت، سئزن!» — دئدی. سون جومله سینی هم ده اوزونو منه توتاراق سؤیله دی. من ده «راحات اولون، اردم به ی، من شهری یاخشی تانیییرام و قالاجاق یئریمیز ده گوونلیدیر»،— دئدیم.

9
  شهرده دولاشیردیق. هارایا اوغرایاجاغیمیزی بیلمیردیک. هم سئزن، هم ده من درین بیر سسسیزلیک ایچینده ایدیک. سانکی اؤز ایچیمیزده اؤز-اؤزوموزله قارشیلاشمیشدیق. دوشونجه حیاتیمیز آلت-اوست اولموشدو. اؤزوموزدن آسیلی اولمایاراق بؤیوک تاریخی بیر حادیثه  نین ایچینه گیرمیش، میلتله بیر یئرده آزادلیق دئیه باغرمیشدیق، دؤیولموشدوک. آنجاق آرتیق دؤیولمه نین آغریلاری اونودولموشدو. ایچیمیزی ساران روح آغریلاری وار ایدی. بؤیوک بیر ایمپئراتورلوغون الیندن قورتولماق ایسته ین آذربایجانین گله جگی نئجه اولاجاق؟ بعضی هئیکللرین اؤنوندن کئچرکن من سسسیزلیگی پوزوردوم:  " بو م. ه. سابیرین هئیکه لیدیر. "  سونرا دا هئکللرین کیملیکلری حاقیندا سئزه نی بیلگیلندیریردیم. سئزن سوسقونجا دینله ییردی. بیلمیرم نئجه اولدوسا شهیدلر خیابانینا یئتیشدیک. 20 یانواردا شهید ائدیلن اینسانلار بورادا دفن ائدیلمیشلر. شهیدلر خیابانی نین گیریشینده بیر گلین و بیین مزاری بولونوردو. ایلهام و فریضه بیر مزاردا دفن اولونموشلار. ایلهام 20 یانواردا شهید اولموش و ایلهامین اؤلوم خبرینی ائشیدن گنج خانیمی فریضه اینتیحار ائتمیشدیر. سئزنله بیر یئرده مزارلاری بیر-بیر زیارت ائتمک ایسته دیک. ایلک مزارین باشیندا دایانیب دوردوق. سئزن سسسیزجه آغلاییردی. سسسیزجه گؤزلریندن یاش دورمادان آخیردی. بو نؤو آغلاماق زیفلیکدن اولمور. بؤیوک ایدئاللارا باغلیلیق سببی ایله اولور. سئزن، چانتاسی چییننه دن آسیلی، اللری قوینوندا فریضه ایله ایلهامین مزاری باشیندا دورموشدو. یاواش-یاواش بیر شئیلر پیچیلداماغا باشلامیشدی. گؤزلری نین یاشینی توتا بیلمه دن شعر اوخویوردو: 
«باسدیغین یئرلری تورپاق دئیه رک کئچمه، تانی! 
  دوشون، آلتینداکی مینلرجه کفنسیز یاتانی، 
  سن شهید اوغلوسون اینجیتمه، یازیقدیر آتانی، 
  وئرمه، دونیالاری آلسان دا بو جنّت واتانی 
   
  دالغالان سن ده شفقلر کیمی ائی شانلی حیلال! 
  اولسون آرتیق دؤکولن قانلاریمیز هپسی حلال 
  ابدیین سنه یوخ، عیرقیمه یوخ ایضمیحلال: 
  حاققیدیر، حور یاشامیش بایراغیمین حوررییت، 
  حاققیدیر، حاققا تاپان میلتیمین ایستیقلال»  
  داها سونراکی ایللرده آنلادیم کی، سئزه نین اوخودوغو بو میصراعلار تورکییه جومهورییتی نین ایستیقلال مارشیندان اولوشان پارچالار ایمیش. لاکین او زامان سئزه نین او روح حالی ایله سؤیله دیگی بو شعر پارچالاری منیم روحومون درین قاتلارینی ائتکیله میشدی. بو میصراعلار هم منیم دوشونجه دونیامداکی اولوشوملاری، هم ده آذربایجانین سیاسی-سوسیال دورومونو و میللی موجادیله سی نین آماجلارینی یانسیتماقدا ایدی. مزارلاری بیر-بیر زیارت ائتدیک. گون باتماق اوزره ایدی. هاوا چوخ گؤزل ایدی. گونشین سون ایشینلاری خزر دنیزینده یانسیییردی. سئزنله بیر یئرده شهری گزه-گزه منیم ائویمه طرف آددیملاییردیق. 

10
  ایچیمده تلاطوم و ایضطیراب وار ایدی. بو ایضطیرابلار باشقا ایضطیرابلارا بنزه مز. حقیقتین گلیب اینسان روحونو تسخیر ائدرکن اورتایا چیخان بؤیوک روح دالغالاریدیر بو. اینسانین ایچینده اورتایا چیخان فیرتینالاردیر. حاقیقت موجررد شکیلده گلیب اینسانین ایچینده یئرلشر، لاکین اینسان بو حاقیقتی قاورایا بیله جک ایدراکا صاحیب اولمایا دا بیلر. هیسس ائدیرسن کی، حاقیقتین ایشیغی بوتون ووجودونو سارمیش، آنجاق اونو دوشونجه و اینانج سوییه سینه داشیماق اوچون زامان لازیم اولار. حقیقتین آیرینتیلارینی آنلایا بیلمک اوچون آختاریش زامانی، زامانین پسیکولوژیک سوره سی گرکدیر. زامان، دییشیکلیگی دوغورمور. دییشیکلیک زامان قاورامینی دوغورار. فردین و یا توپلومون فیکیر حیاتینداکی دییشیکلیک یئنی زامان آنلاییشینی اورتایا قویار. «هانسی زاماندیر؟» سوالی نین جاوابی بوندان عیبارت اولا بیلر کی، توپلوم هانسی ذهنی ایستکلرله مشغولدور. ذهنی احتییاجلارین مضمونو هر میلتین هانسی زاماندا یاشادیغینی بللی ائدر. بو پسیکولوژی زامان قاورامی نین تاریخی زامانا داشینماسی تکامولون مؤهتواسینی تشکیل ائدیر. سانکی بو گؤزل قیزین دا یانیمدا اولوشو، اوغروندا هر بیر فداکارلیغا قاتلاناجاغیم حاقیقتین گلیب روحوما دولماسی اوچون آیریجا بیر زمین یاراتمیشدی. بو نازه نین، بو گؤزل ووجود آراشدیریب ایناندیغی حاقیقتین یولوندا جانینی تهلوکه یه سالمیشدی. شعورلو شکیلده تهلوکه نین ایچینه گیرمیشدی. آذربایجان تورکلوگونون قورتولوشو اوچون جانینی تهلوکه یه سوخموشدو. او گؤیرچین اللر، قلم بارماقلار، او گونش میثالی گؤزللیک، حاقیقتین یولوندا نه قدر ده جسور داورانیردی. حاقیقت و گؤزللیگین اؤزدئش اولدوغونو دویموشدوم، ایندی ایسه ایچیمی دولدوران حاقیقت و اؤنومده اولان گؤزللیک ال-اله وئرمیش، منی بؤیوک بیر یولچولوغا، دوشونجه یولچولوغونا، چتین بیر یولچولوغا حاضیرلاییردیلار... 
  کیچیک و فقیر بیر اوتاقدا بو گؤزللیک، بو گؤزل قیز دونیانین زنگینلیکلرینی روحومون درین قاتلارینا دولدوروردو. اونون وار اولوشو، منیم یانیمدا اولوشو بیر نعمت ایدی، حاقیقتی درک ائتمم اوچون بیر فورصت ایدی. سئزن یاتاقدا اوتورموش، باشینی آشاغی سالمیشدی. اوزون قارا ساچلاری پیرتلاشیق وضعییتده اوزونو توتموشدو. چوخ موتناسیب قورولوشلو و درین معنالی صیفتینه بو دوروش آیریجا گؤزللیک وئرمیشدی. شعرلرده سؤیلندیگی کیمی، بولود گونشین اوزونو سارمیشدی. من ده اوتاغین ایچینده سترئسس آتماق اوچون آددیملاییردیم. بو، منیم اؤزللیگیمدیر. ایچیمده بیر شئیلر حرکت ائتدیگینده، اوتاقدا آددیملاییرام. سئزن، او، دونیا گؤزه لی ده دالغین، سسسیز و سوسقونجا اوتورموشدو. سانکی آذربایجاندان آیریلاجاغی آنین آجیلارینی ایندیدن یاشاماغا باشلامیشدی. باشینی قالدیریب «نه دوشونورسن؟» — دئیه، سوردو. 
  - سئزن، نه دوشوندویومو بیلمیرم. دوشونجه لرین سینیری آشیلمیش. سانکی ایچیمده آتش وار، یانیرام. تام اولماسا دا، بعضی شئیلری بیلیرم. بیلیرم کی، میلت اولاراق بیر نئچه دفعه  وحشیجه سینه ازیلمیشیک. 1945-جی ایلده تبریزده پیشوری آدیندا بیر رهبرین باشچیلیغی ایله میللی هؤکومت قورولموش. سونرا مغلوب ائدیلمیشیک. مغلوب ائدیلدیکدن سونرا جاوانلاریمیزی، قیزلاریمیزی داردان آسمیشلار. بیر گلین داردان آسیلدیغی زامان داراغاجی نین ایپی قیریلمیش. او قدر داردان آدام آسمیشلار کی، داراغاجی نین ایپی ضعیفله میش. بو زامان گلین، تاماشاچیلار ایچینده قایناناسی نین قوجاغیندا آغلایان یاوروسونون آغلاما سسینی ائشیتمیش و «بو گون سیز بیزی داردان آسا بیلرسینیز، لاکین تملینیز بو داراغاجینیز کیمی چوروکدور. منیم یاوروم، منیم یاورولاریم بیزیم اینتیقامیمیزی آلاجاقدیر!» — دئمیش. بو آن اؤزومو ساخلایا بیلمه ییب، یوکسک سسله، هؤنکور-هؤنکور آغلاماغا باشلادیم. ایچیمدن آغلاماق و دانیشماق کئچیردی: 
  - لاکین من اینتیقام آلا بیلمه میشم. او داراغاجیندا اؤلدورولن آنالاریمین، دده لریمین اینتیقامینی آلا بیلمه میشم. ندن؟ چونکو قارانلیقدا یاشادیلمیشیق. اوزون زاماندیر حاقیقتی بیزدن گیزلین ساخلامیشلار. منیم میلتیمین کیملیگی، اینتئلئکتی فارس و روس طرفیندن سؤمورولموش، لاکین من خبرسیز قالمیشام. هله ده خبرسیزم. 1946-جی ایلده 20 میندن آرتیق میلتیمین ان دیرلی اینسانلاری محو ائدیلمیش. ایندی-ایندی اؤیره نیرم کی، باکیدا دا بونا بنزر فاجیعه لر گئرچکلشمیش. لاکین بوتون بو تفرروات حاقیندا هله ده گئنیش و درین بیلگیم یوخدور. چونکو هئچ بیر قایناغا بو هاقدا راستلانمامیشام. اؤز میلتیمین تاریخینی بیلمیرم. بو جهالتیمله من بو بؤیوک موباریزه نین نئجه بیر پارچاسی اولا بیلریم؟ ایچیمده بؤیوک آجیلار وار. 
  سسیمین تونو چوخ یوکسلمیشدی، حتّی باغیرماق ایسته ییردیم: 
  من حقیقت آدامییام. اؤز میلتیمین یانیندا اولماق، اونون گله جگی یولوندا بیلگیلنمک، فایدالی اولماق ایسته ییرم. لاکین هله ده میلت ندیر، منیم سویومون تاریخی جوغرافییاسی هارالاردیر، درین تاریخیمین ماهییتی ندن عیبارتدیر کیمی سواللارا جاواب وئره بیله جک سوییه ده دئییلم. چوخ جاهیل ساخلانمیشام. سادجه من جاهیل قالمامیشام، میلیونلارجا تورک بو ایران آدلانان جهننمده اؤز تاریخی ستاتوسو حاقیندا هئچ بیر شئی بیلمه مکده دیر. نه یاپاجاغیز؟ بو قدر چتینلیکلرین عؤهدهسیندن گله بیله جگیک می؟ بو قدر درین جهالت یوخوسوندا اولان زاواللی میلتی آییلتماق مومکون اولاجاق می؟ ایندی-ایندی بیلیرم کی، رسولزادنین ده دؤولتی دئوریلدیکدن سونرا عئینی فاجیعه نی باکیدا دا تؤرتمیشلر. یوردومون ان شریف و موتفککیر اینسانلاری کوممونیست روس شووینیستلری طرفیندن محو ائدیلمیشدیر. عوصیان و اینقیلاب دالغالاری قلبیمی، روحومو یئریندن اویناتمیش سئزن! ساواشماق ایسته ییرم. بؤیوک میللی بیر اینقیلابین ساواشچیسی اولماق ایسته ییرم. پارام-پارچا ائدیلمیش یوردومو، دیلیمی، کیملیگیمی و هر شئییمی بوتؤولشدیرمک ایسته ییرم. 
  هوسئین جاویدین «ایبلیس» درام اثریندن ازبر اولاراق یادیمدان قالان میصراعلار اؤز-اؤزونه تلففوزومه آخیب گلدی و یوکسک سسله، باغیرا-باغیرا سؤیله دیم: 
« یار بئینیمی، آچ قلبیمی، ائی واه آچامازسین؛ 
  قاچ مندن اوزاقلاش، خئییر اصلا قاچامازسین، 
  من چیلغینیم آرتیق، منه یاخلاشما کنار اول، 
  گل، قاچما، خئییر، دردیمه لوتف ائت ده دوا بول.»  
  سئزن یاواشجا قالخیب، بوینوما ساریلدی. او اینجه بارماقلاری ایله گؤز یاشلاریمی سیلرکن، داها دا یوکسک سسله آغلاماغا باشلادیم و سئزه نی باغریما باسدیم: 
  - اؤزومو توفانلی بیر دنیزده سانیرام سانکی. سادجه کندیمی دئییل، باشقالارینی دا قورتارمالییام کیمی بیر میسسیون یوکلنمیش ویجدانیما. آنجاق من بونو باشاراجاغام می؟ — دئیه یوکسک سسله سؤیله ییردیم. آما گؤز یاشلاری و بوغازیمی تیکایان قهر سؤزلریمی آیدینجا دئمه یه مانع اولوردو. 
  سئزه نین ده گؤز یاشلاری دورمادان آخیردی. کؤکسومده هیسس ائتدیگیم نفه سی روحومو ساکیتلشدیریردی. اللریمله ساچلارینی سیغاللادیم. گؤزلریمیز بیر-بیرینه توخوندو. یاشلی گؤزلر. یاشلی و آجیلارلا، ایدئال و اینقیلابلا دولو گؤزلر. گؤزلریندنکی جاذیبه بوتون ووجودومو جزب ائدیردی. بیر دونیا معنا ایله یوکوملو اولان دوداقلاری، یاش سوزولن یاناقلاری، بوتون ووجودو جاذیبه اولموشدو... 

11
  سئزه نین «گل آلمانییایا برابر گئده لیم. ائولنسک راحاتجا آلمانییا ویزاسی آلابیلیرسین»  تکلیفینی قبول ائتمه دیم و «سئزن، سنی هئچ بیر زامان اونوتمایاجاغام، آنجاق گله بیلمرم. آنکارایادا دؤنمیه جگم. بورادا قالیب سواللاریما جاواب بولماغا چالیشاجاغام»، — دئدیم. 
  آخشام ساعات 4 جیواریندا ایدی. مئترونون «نیظامی» دایاناجاغی نین اؤنونده سون دقیقه لری کئچیریردیک. اردم به ی قایناتاسی و قاینی ایله برابر گلمیشدی. اردم به یین گنج خانیمی دا اوردا ایدی. لاکین آرابادان دوشمه دی. او زامانلار بو تور آرابالار باکییا یئنی-یئنی گلیردی. بللی ایدی کی، اردم به یین قایناتاسی باکی نین زنگینلریندندیر. اردم به یله گؤروشورکن «اردم به ی، سیزینله تانیش اولدوغوما سئویندیم. اوزون بیر سفرداشلیق ائتدیک. بیزده بیر آتالار سؤزو وار –  «داغ داغا راست گلمز، اینسان اینسانا راست گه لر.» بلکه ده بیر گون آلمانییادا راستلاندیق»،— دئدیم. ال سیخیشدیق. سئزنله گؤروشمک ایسترکن گؤز یاشلاری نین آخدیغینی گؤردوم. ال اوزادیب گؤروشمک ایسته دیم. اللرینی بوینوما دولاییب منه ساریلدی و «اسن قال، حیاتیمدا اونودولمایاجاق خاطیره لر اولدو سنینله تانیشلیغیم. امینم کی، بیر داها گؤروشه جه ییک. سنین اؤنونده بؤیوک هدفلر وار. بونلارا چاتاجاقسان. بو حدفلره چاتماق اوچون سنده گوج واردیر. بلکه بیر گون گه لر، تبریزده گؤروشریک، بیلمک اولماز. تورک دونیاسی نین اؤز ایستیقبالی ساواشیندا آیری-آیری اؤلکه لرده یاشاماغیمیزا باخمایاراق، روحن و حیسسن بیر یئرده اولاجاغیق. تکرار اسن قال»،— دئدی. 
  اونلار گئتدیلر. سانکی شهر بوشالدی منیم اوچون. ایچیمی تام بیر یالنیزلیق ساردی. ایللر بویو هسرتینده یاشادیغیم بو شهر منیم اوچون قریب اؤلکه یه دؤنوشدو بیر آنین ایچینده. ائوه طرف سورعتلی آددیملارلا یئریگیردیم، سانکی منی ائوده گؤزله ین وارمیش کیمی. ائوه گیردیم. دیوارلار اوستومه گلیردی. سئزه نین اوتوردوغو یئرلردن اونون نفه سینی، سسینی دویارجاسینا ایدیم. یالنیزلیق دویغوسو ایچیمی و دیشیمی موهاسیره ائتمیشدی، بوغولوردوم. دفتری گتیریب بیر شئیلر یازماق ایسته دیم، یازا بیلمیردیم. قلم بارماقلاریمین آراسیندا تیتره ییردی. بو یالنیزلیغین الیندن قورتارماق اوچون یئنیدن دیشاری قاچدیم. دنیزین کناریندا موتلو و موتسوز اینسانلار گزیشیردیلر... حیاتیمین باشقا بیر ائوره سی باشلامیشدی... 
  فینلاندییا-2006